Analizë
Në një festë demokratike që përshëndet votuesit në të gjithë vendin, Turqia mbajti zgjedhjet lokale të saj më të rëndësishme më 31 mars 2024. Në këto zgjedhje të zhvilluara në 1393 komuna, vendi shënoi një fazë të re në historinë politike.
Me një përqindje prej 37.77% të votave, Partia Popullore Republikane (CHP) apo ashtu e konsideruara parti e Ataturkut u ngjit sërish në krye të skenës politike, duke e ngritur flamurin e saj në pozitën e parë për herë të parë që nga zgjedhjet e vitit 1977. CHP shënoi një fitore duke marrë pushtetin në 14 qytete metropolitane, duke përfshirë kryeqytetin Ankaranë dhe Stambollin, provincën më të madhe të vendit.
Megjithëse u përball me një konkurrencë të fortë, Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) apo partia e Erdoganit mbeti në pozitën e dytë në skenën politike, duke ruajtur një bazë të fuqishme të votuesve me një përqindje votash prej 35.49%, e cila tregon një ndryshim në historinë e saj politike. Por surpriza e vërtetë erdhi nga një forcë e re politike: Partia e Ri-Mirëqenies (YRP) e Erbakanit. Edhe pse relativisht e re, e formuar në vitin 2018-të kjo parti shënoi një debutim në arenën politike, duke u renditur si e treta në vend me një përqindje votash prej 6.19%.
Nëse shikojmë mënyrën e votimit në këto zgjedhje lokale shohim se në Turqi ka rreth 61.5 milionë votues. Shkalla e votimit në këto zgjedhje ishte rreth 78 për qind. Kjo do të thotë se rreth 48 milionë nga 61.5 milionë votues kanë votuar. Afro 16 milionë prej tyre janë votues në pension dhe po aq janë punonjës me pagesë. Nëse supozojmë se 78 për qind e këtyre votuesve kanë votuar në përputhje me trendin e përgjithshëm, mund të mendojmë se në këto zgjedhje kanë votuar rreth 25 milionë zgjedhës në pension dhe ata që kanë të ardhura nga paga. Kjo do të thotë se pak më shumë se gjysma e atyre që votuan në zgjedhje janë në pension dhe fitojnë të ardhura nga paga. Rreth 7 milionë nga 16 milionë njerëz që punojnë aktivisht punojnë për pagën minimale. Këto zgjedhje sollën në vëmendje faktin se në një vend ku demokracia është ende në një fazë zhvillimi, zgjedhjet nuk janë thjesht një përballje politike, por një reflektim i qytetarëve për realitetin e tyre të përditshëm. Nëse shohim në mënyrë më të hollësishme, mund të themi se një pjesë e madhe e atyre që zgjodhën të votojnë në këto zgjedhje ishin pensionistë dhe punonjës me pagesë. Si duket në këto zgjedhje nuk është punuar me imtësi në shqyrtimin e kandidatëve ku së bashku me mosdaljen në votime të një pjese të popullsisë si një rebelim dhe paralajmërim ndaj politikave ekonomike të Erdoganit edhe kandidatët në shumë zona politike çuan në humbjen e një pjese të qyeteteve të konsideruara bastione të AKP-së.
Por si mund të shpjegojmë faktin që një pjesë kaq e madhe e tyre vendosën të japin votën e tyre kundër AKP-së apo partisë të Erdoganit? Nëse analizojmë situatën ekonomike dhe politike, përgjigja shfaqet gradualisht para syve tanë. Inflacioni dhe kostoja e jetesës janë bërë si një dëshmi e padiskutueshme e krizës që ka kapluar vendin. Shpërndarja e papërballueshme e të ardhurave dhe mungesa e një plani të qartë për të përballuar këtë situatë e bënë të pamundur për qeverinë të sigurojë mbështetjen e qytetarëve të saj. AKP, si parti në pushtet, ka pasur detyrimin dhe mundësinë për të ndryshuar këtë skenë. Por në vend të kësaj, politikat ekonomike të gabuara dhe mungesa e përpjekjeve për të ndihmuar ata që vuajnë më shumë nga pasiguria ekonomike e tyre kanë çuar në një shkëputje të thellë midis qeverisë dhe popullit.
Në një realitet ku vota bëhet një mjet i shprehjes për zhgënjimin dhe dëshirën për ndryshim, kjo humbje e madhe e votave për AKP-në nuk është thjesht një incident i izoluar. Ajo është një reflektim i një dëshpërimi të gjerë që ka kapluar shoqërinë, një thirrje për një ndryshim rrënjësor që i duhet bërë strukturës politike dhe ekonomike të vendit. Pra, nëse do të kemi një reflektim mbi këto zgjedhje, është e rëndësishme të kuptojmë se votuesit nuk po thonë vetëm “jo” politikave të AKP-së, por po kërkojnë një vizion të ri për të ardhmen e tyre.
Rikujtojmë se pas zgjedhjeve presidenciale të vitit 2023 në Turqi, skena politike u shndërrua thellësisht brenda 10 muajve të pasuar. Edhe pse presidenti Erdogan arriti të fitonte 52% të votave, një zhvillim i jashtëzakonshëm kuptimplotë shënoi këtë periudhë: për herë të parë që nga themelimi i partisë së tij, një forcë alternative doli si e dyta në këto zgjedhje. Kjo dëshmon besimin vazhdueshëm të popullit në Erdoganin, megjithatë, kundërshtarët e tij brenda bashkive përjetuan një rezistencë të fortë, edhe nga baza e vetë AKP-së, si dhe nga popullata në përgjithësi. Kjo tregon për një qëndrueshmëri të dyfishtë: një përkrahje ende të qëndrueshme për Erdoganin, por një kritikë të rritur ndaj kandidatëve të tjerë të AKP-së. Këto zhvillime tregojnë për një ndryshim në peizazhin politik të vendit, duke shtyrë për një reflektim të thellë për arsyet dhe implikimet e këtij ndryshimi të paparashikuar.
Pse votuesit ia kthyen shpinën AKP-së në këto zgjedhje lokale?
Në analizën e fitores së CHP-së shumë arsye janë përmendur për suksesin e saj. Megjithatë, një pyetje kritike që duhet të eksplorohet është: Pse AKP, një parti që ka qenë në pushtet për 22 vjet, u përball me një humbje kaq të rëndë në këto zgjedhje lokale?
Ka disa faktorë që mund të shpjegojnë humbjen e AKP-së në këto zgjedhje. Ndër to, impakti i faktorëve ekonomikë është i domosdoshëm për të kuptuar dinamikën e votimit. Inflacioni i lartë dhe kostoja e lartë e jetesës kanë rënduar në financat e familjeve turke, duke shkaktuar një përkeqësim gradual të kushteve ekonomike dhe rënien e standardit të jetesës për shumë qytetarë. Ky faktor është i rëndësishëm, duke marrë parasysh rëndësinë e çështjeve ekonomike në vendimmarrjen e votuesve. Përveç faktorëve ekonomikë, ka edhe faktorë të tjerë që kanë ndikuar në humbjen e AKP-së. Për shembull, ndryshimet në politikën për refugjatët kanë shkaktuar rebelim tek një pjesë e qytetarëve, duke iu bërë një sfidë për qeverinë aktuale. Po ashtu, rritja e korrupsionit dhe shpërdorimit në sektorin publik ka zbehur besimin e publikut në qeverinë dhe ka nxitur një ndjenjë të moskënaqësisë ndaj autoriteteve.
Një aspekt i rëndësishëm është edhe organizimi dhe strategjia e CHP-së në këto zgjedhje. CHP punoi në përzgjedhjen e kandidatëve të duhur dhe në komunikimin e qasjes së tyre me votuesit, duke arritur të bindë një pjesë të tyre për të votuar për ta. Çdo faktor, nga ekonomia deri te politika, ka lënë një ndikim në preferencat e votuesve.
AKP pësoi humbje të mëdha në zgjedhjet lokale të 31 marsit
Zgjedhjet lokale të 31 marsit në Turqi solli humbje të rënda për AKP-në, duke shënuar një kthesë në peizazhin politik të vendit. Për herë të parë në 22-vjeçarin e saj në pushtet, AKP pësoi një humbje zgjedhore duke zbritur në vendin e dytë pas Partisë Popullore Republikane (CHP).
Nëse shikojmë normën totale të votave të AKP-së, e cila ra nga 44.33 për qind në zgjedhjet lokale të 2019-ës në 35.48 për qind në zgjedhjet e qeverisjes vendore të vitit 2024, është e qartë se ka një tendencë të dukshme të zvogëlimit të mbështetjes së saj në nivelin kombëtar. Kjo rënie e përqindjes së votave tregon një ndryshim të madh në preferencat e votuesve ndaj AKP-së dhe ndikon në stabilitetin e saj politik dhe legjitimitetin në skenën politike të Turqisë.
Analistët e BBC-së turke lidhin këtë rënie me krizën ekonomike, ndryshimet në stafin partiak dhe mungesën e mobilizimit të votuesve në nivel lokal. Megjithatë, mbështetja për Presidentin Erdogan dhe AKP-në vazhdon, me disa votues që u drejtuan te YRP dhe MHP ose që nuk u angazhuan në votime.
Pyetja që vjen në mendje është se çfarë e pret AKP-në në 4 vitet e ardhshme dhe si do të ndikojë dështimi i Erdoganit për të kandiduar sërish për president në vitin 2028? Kjo pyetje krijon një debat të vazhdueshëm rreth të ardhmes së AKP-së dhe të Erdoganit në politikën turke, duke thelluar spekulimet dhe analizat për sfidat dhe mundësitë e tyre të ardhshme.
Nëse largohesh nga AKP-ja, ku të shkojnë sytë?
Me një humbje të ndjeshme të votave në këto zgjedhje lokale, pyetja kritike për ku shkojnë votuesit që largohen nga AKP është thelbësore për të kuptuar ndryshimet në peizazhin politik të Turqisë. Ndërsa disa ekspertë shohin këtë zhvendosje si një lëvizje drejt opozitës, fakti që një pjesë e tyre janë përqafuar nga partitë si YRP dhe MHP, ndërsa disa nuk janë as të interesuar për të marrë pjesë në procesin zgjedhor, rëndon pyetjen mbi integritetin e AKP-së dhe efektivitetin e saj në përfaqësimin e interesave të votuesve.
Duke u fokusuar në ndryshimin e pamjes së brendshme të AKP-së, vërehet se partia ka pësuar një ndryshim të rëndësishëm në organizim dhe drejtim. Shpesh herë, faktorët e brendshëm si ndryshimi i stafit dhe largimi nga orientimi komunal i partisë janë injektuar si arsye për largimin e votuesve. Sidoqoftë, një pikë e rëndësishme që vlen të theksohet është roli i Erdoganit në këtë kontekst. Me një fokus të shumëfishtë në pushtetin personal dhe eliminimin e konkurrencës brenda partisë, Erdogan ka bërë të vështirë për AKP-në të prodhojë një alternativë të fortë pas tij. Ky fenomen rrezikon të fuqizojë imazhin e AKP-së si një parti e cila po varet gjithnjë e më shumë nga figura e Erdoganit, duke e bërë atë të varur nga fati i tij.
Megjithatë, ndryshimi në peizazhin politik nuk është një proces i thjeshtë, dhe një shikim më thellë në të ardhmen e AKP-së sugjeron një portret të fragmentuar dhe një lëvizje drejt një perspektive më të vështirë për partinë. Çdo humbje e vështirë në zgjedhjet e ardhshme do të rëndojë mbi autoritetin dhe legjitimitetin e saj, duke lënë hapësirë për ndryshime të mëdha në skenën politike të Turqisë.
Çfarë mendon bota për fitoren e CHP-së dhe humbjen e AKP-së në zgjedhjet turke?
Në një skenë tërthorazi politike, fitorja e Partisë Popullore Republikane dhe humbja e AK Partisë në zgjedhjet vendore të 31 marsit në Turqi, janë vërtet një kthesë e rëndësishme. Kjo kthesë ka bërë që bota e lajmeve të rrëzohet në një valë shqetësimesh dhe spekulimesh për të ardhmen politike të vendit.
Agjencia e lajmeve Associated Press (AP), si një zë i rëndësishëm në botën e lajmeve, ka bërë një vlerësim ku zgjedhjet i sheh si “humbje e madhe për Presidentin Erdogan”.
AP komentoi se “Zgjedhjet ishin gjithashtu një provë për popullaritetin e Erdoganit” dhe “Fitorja nga CHP në Ankara dhe Stamboll në 2019 shkatërruan imazhin e pathyeshmërisë së Erdoganit”. Edhe pse një vlerësim i tillë i dukshëm dhe i fortë mund të jetë i predispozuar nga një qëndrim i caktuar ndaj Erdoganit dhe politikës së tij, u la pas dore analiza e hollësishme e faktorëve të tjerë që kanë ndikuar në rezultatin e zgjedhjeve. Lajmi i botuar nga Gazeta New York Times (NYT) përfiton nga një perspektivë e përqendruar në situatën ekonomike të Turqisë për të shpjeguar suksesin e opozitës në zgjedhjet vendore të fundit. New York Times shkroi se “në një mjedis ku votuesit janë të zemëruar për situatën ekonomike, opozita ka bërë fitime kundër partisë qeverisëse të Presidentit Erdogan në të gjithë Turqinë në zgjedhjet lokale”.
Në anën tjetër, lajmi i Gazetës Wall Street Journal (WSJ) mbart një vlerësim të përgjithshëm të situatës politike në Turqi. Gazeta shkruan se “Erdogan pësoi disfatë në zgjedhjet në Turqi”, dhe kjo politikë e medias ka tërhequr vëmendjen për ndikimin negativ të ekonomisë së keqe në rezultatet zgjedhore. Gazeta britanike The Guardian shkroi në lajmin e saj të titulluar “Partia kryesore e opozitës në Turqi me fitore dërrmuese në zgjedhjet ku votuesit ia kthyen shpinën Erdoganit” se opozita kryesore i dha një “disfatë të papritur” qeverisë së Rexhep Tajip Erdogan. Gazeta raportoi se rezultatet e zgjedhjeve shiheshin si një simbol i pakënaqësisë ndaj Erdoganit, i cili u përpoq të mbledhë mbështetësit e tij në qendrat e votimit në zgjedhjet lokale menjëherë pas fitores së zgjedhjeve presidenciale të vitit të kaluar. Në një raport të Financial Times (FT), politikën e drejtojnë te Presidenti Erdogan që shkruajnë se pësoi një nga goditjet më të rënda elektorale që kur erdhi në pushtet 22 vjet më parë. Ekonomia, sipas FT-së, ishte problemi kryesorë që sfiduan më shumë Erdoganin në këto zgjedhje.
Çka e dallon fitoren e CHP-së nga humbja e AKP-së?
Pas grumbullimit të votave dhe rrokullisjes së saj nëpër kuti, historia zgjedhore e Turqisë nuk u shkrua vetëm me humbjen e AKP-së. Në sfond, në hije të turbullirave politike, një fitore e fshehur po shndërrohej në realitet. Fjala është për triumfin e CHP-së, një fitore e cilësuar si e harruar në valën e emocioneve që shoqëruan humbjen e Erdoganit.
Në vend që të kthehet dorë për të analizuar pse AKP ka humbur, le të ndalojmë momentalisht për të shtruar një pyetje më thelbësore: pse CHP fitoi? Çka ishte ajo përbërja magjike që bëri dallimin? Kush ishte artizani i këtij ndryshimi radikal?
Kryetari i CHP-së, Özgür Özel, bashkë me stafin e tij, reflektoi mbi triumfin në qytetin e Ankarsë. Ai theksoi se “arroganca humbi, dhe fitoi gjuha që nuk diskriminon askënd”. Në këtë fitore, CHP humbi vetëm disa qytete, por shndërroi shumë bastione të AKP-së në terrenin e tyre. CHP në këto zgjedhje lexoi sjelljen e votuesve si një reagim ndaj situatës ekonomike dhe arrogancës së AKP-së. Sipas Özel “CHP shkatërroi tavanin e padukshëm prej 25 për qind mbi kokën e saj dhe e copëtoi atë dhe se aspekt kyç i suksesit ishte gjuha që përdori CHP-ja, e cila ishte larg polarizimit dhe diskriminimit, duke e theksuar mes tjerash “Aleanca Turke”. Kjo e bëri atë një alternativë tërheqëse për një gamë të gjerë votuesish, përfshirë ata që ishin të lodhur nga retorika e ashpër e AKP-së dhe MHP-së. Duke analizuar këtë fitore, CHP vlerësoi se ata arritën sukses për shkak të menaxhimit të mirë të procesit zgjedhor dhe kandidatëve të tyre të zgjedhur me kujdes. Ata po asimilojnë një spektër të gjerë të votuesve, duke filluar nga kurdët dhe të djathtët konservatorë deri tek socialistët. CHP e sheh veten si avokat të lënduarve dhe të papunëve, duke premtuar të organizojë opozitën sociale dhe të përfaqësojë nevojat e tyre.
A po bie salltanati i Erdoganit?
Pas zgjedhjeve të 1 marsit, fjalimi i Erdoganit shënon një përpjekje të fuqishme për të rikthyer besimin e popullsisë pas humbjes së rëndë në zgjedhjet lokale. Erdogan ka përdorur retorikën e demokracisë për të legjitimuar rezultatin, duke theksuar se vendimi i popullit u bë pa presion apo imponim. Në këtë fjalim Erdogan, përqëndrohet thellësisht në suksesin e procesit zgjedhor, duke e ngritur fitoren e demokracisë dhe rolin e vendimmarrjes së popullit si pikë qendrore. Erdogan shprehet se “1 marsi nuk është fundi, është pika e kthesës”, duke e çuar përpara demokracinë si fituese kryesore. Fjalimi përmban edhe ftesa për bashkëpunim dhe unitet, ndërkohë që premton përmirësimin e ekonomisë dhe luftën kundër organizatave terroriste. Megjithatë, mungesa e detajeve të qarta për strategjitë specifike mund të përballen me skepticizëm në lidhje me aftësinë e qeverisë për të plotësuar këto premtime.
Çfarë do të sjellë e ardhmja për Erdoganin, çka do të ndodh me Turqinë e çka me të ashtuquajturit “Atatürkçüler” dhe se a po bie salltanati i Erdoganit? Në një kontekst ku presioni rritet dhe humbjet zgjedhore përshkallëzohen, ajo që vjen pas kësaj pike mbetet për t’u parë. Mbetet të shihet nëse përfundimi do të jetë i njëjtë “Ben bitti demeden bitmez” – Nuk ka mbaruar derisa të them se ka mbaruar.
Situata politike dhe ekonomike në Turqi ka ardhur në një pikë kritike ku e ardhmja e vendit nuk është e qartë. Kriza ekonomike dhe tensionet politike po krijojnë një atmosferë të vështirë për popullsinë turke, me shenja të dukshme të ankthit dhe pasigurisë. Hapat që do të ndërmerren për të adresuar këto sfida do të jenë vendimtare për fatin e Presidentit Erdogan dhe AKP-së. Në këtë kontekst, ka debate në lidhje me efektivitetin e masave që janë marrë dhe ata që pritet të merren për të stabilizuar ekonominë. Një pjesë e analistëve parashikojnë se përplasjet në brendinë e AKP-së mund të sjellin ndryshime të rëndësishme politike në Turqi, ndërsa të tjerë besojnë se kjo situatë mund të përshkallëzojë konfliktet dhe rreziqet për stabilitetin politik.
Opozita sheh bindjen për të përfituar nga këto trazira brenda AKP-së, duke e parë si një mundësi për të arritur fitore në zgjedhjet e ardhshme. Megjithatë, kjo është një betejë e vështirë dhe e paqartë. Ndërkohë, Presidenti Erdogan po përballet me revoltën brenda partisë së tij dhe një opozitë të fortë. Në këtë skenë të turbullt politike, të gjithë janë në kërkim të një rrugëdaljeje, ndërsa të ardhmen e vendit e vë në pikëpyetje. Në fund të fundit, vetëm koha do të tregojë se si do të zhvillohen ngjarjet në Turqi. Por për momentin, një gjë është e sigurt: trazirat politike dhe ekonomike po shpalosin një panoramë të pasigurt dhe të komplikuar për të gjithë aktorët politikë. Çdo gjë është në lojë dhe asgjë nuk është e sigurt!/UBTNews/
© Dionesa Ebibi