Nga pushtimi rus i Ukrainës deri te përmbysja e ligjeve të abortit në Shtetet e Bashkuara, këtu është një përmbledhje e ngjarjeve kryesore për të shënuar vitin 2022.
Lufta në Ukrainë
Presidenti rus Vladimir Putin fillon pushtimin më të madh në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore, kur dërgoi trupa në Ukrainë më 24 shkurt për të “çmilitarizuar dhe denazifikuar” vendin, duke bërë që miliona ukrainas të ikin jashtë vendit.
Perëndimi vendosi sanksione të paprecedentë ndaj Moskës dhe dërgoi miliarda dollarë ndihmë në Ukrainë, gjë që zmbrapsi përpjekjen e Putinit për të kapur kryeqytetin, Kiev, dhe për të rrëzuar qeverinë e presidentit Volodymyr Zelensky.
Në jug, megjithatë, forcat ruse kanë kapur pjesën më të madhe të vijës bregdetare të Detit të Zi të Ukrainës, duke përfshirë portin e Mariupolit, i cili është shkatërruar.
Në prill, forcat ruse u akuzuan për masakrimin e shumë civilëve në periferi të Kievit, Bucha.
Në shtator, forcat ukrainase rifituan terren në verilindje dhe jug. Putini aneksoi me nxitim katër rajone të kontrolluara nga Rusia, një veprim i dënuar si i paligjshëm nga Kombet e Bashkuara.
Në nëntor, forcat ukrainase arrijnë fitoren e tyre më të madhe ende kur forcat ruse tërhiqen nga porti jugor i Khersonit, duke i dhënë fund një pushtimi tetë-mujor.
Ndalimi i abortit në SHBA
Gjykata e Lartë e SHBA-së shkaktoi reagime globale në qershor, kur përmbysi vendimin e saj historik të vitit 1973 “Roe v Wade” që garanton aksesin ndaj aborteve në mbarë vendin.
Pas vendimit, ndalimet e abortit u vendosën nga republikanët në 16 shtete amerikane, ku jetojnë 26.5 milionë gra.
Çështja ndikon në afatin e mesëm të nëntorit.
Ka fitime më të vogla se sa pritej për besnikët e Donald Trump në kampin republikan, pasi votuesit amerikanë në disa shtete mbështesin kandidatët që mbrojnë aksesin ndaj abortit.
Poashtu, Donald Trump ka njoftuar se do të kandidojë përsëri për president në 2024.
Presidenti kinez forcon kontrollin e tij
Presidenti Xi Jinping ka forcuar kontrollin e tij në krye të Kinës pasi fitoi një mandat të tretë historik në nëntor si udhëheqës i ekonomisë së dytë më të madhe në botë.
Por kinezët humbën durimin me bllokimet, testimin masiv dhe frenimin e lëvizjeve të shkaktuara nga strategjia e tij zero-Covid.
Mijëra njerëz kanë marrë pjesë në protesta disaditore kundër kufizimeve në Pekin, Guangzhou, Shangai, Urumqi, Wuhan dhe qytete të tjera. Madje disa kanë guxuar të bëjnë thirrje për dorëheqjen e Xi.
Fuqia gjithnjë e më e pakontrolluar e Xi shkakton alarm në Tajvan, pasi Kina ka organizuar stërvitje masive ushtarake rreth ishullit.
Verat më të nxehta në shekuj, përmbytjet në Pakistan
Evropa po kalon verën më të nxehtë në historinë e saj të regjistruar, me merkurin që arrin 40 gradë Celsius (104 gradë Fahrenheit) për herë të parë në Britani.
Pjesë të Arktikut dhe Antarktikut, Kinës dhe SHBA-së poashtu kanë përjetuar temperatura rekord.
Ngjarjet ekstreme të motit të lidhura me ndryshimet klimatike vazhdojnë të bëjnë kërdi në vendet në zhvillim.
Përmbytjet në Pakistan prekin pjesë të mëdha të vendit, Nigeria vuan nga përmbytjet më të këqija në një dekadë dhe pjesë të Somalisë së goditur nga thatësira përballen me kërcënimin e urisë.
Në samitin (COP27, vendet në zhvillim më në fund arritën të bëjnë “ndotësit e pasur” të pranojnë të paguajnë në një fond “humbjet dhe dëmet” për të kompensuar ato për dëmet klimatike.
Inflacioni
Pushtimi i Ukrainës dhe sanksionet ndaj Rusisë krijojnë një krizë energjetike të përmasave të papara në gjysmë shekulli, me kostot në rritje për gazin dhe energjinë elektrike.
Britania ka parë dyfishimin e faturave të energjisë brenda një viti. Rritja e çmimeve të energjisë është gjithashtu një faktor në krizën e kostos së jetesës në Sri Lanka, e cila në gusht detyron presidentin Gotabaya Rajapaksa të ikë jashtë vendit.
Inflacioni rritet globalisht, duke i shtyrë bankat qendrore të rrisin në mënyrë agresive normat e interesit, duke rritur frikën për një tjetër krizë të madhe borxhi.
Krahu i djathtë arrin fitime të paprecedentë në Evropë
Votuesit në Itali zgjedhin lideren e tyre të djathtë -post-fashiste- që nga Lufta e Dytë Botërore, Giorgia Meloni.
Demokratët suedezë kundër imigracionit janë fituesit e mëdhenj të zgjedhjeve të përgjithshme që sjellin në pushtet konservatorët në vend.
Në Francë, një rritje si nga e djathta ekstreme ashtu edhe nga e majta e fortë pakëson shumicën parlamentare të presidentit të qendrës së djathtë, Emmanuel Macron.
Por në Amerikën Latine, e djathta është në rënie.
Veterani i krahut të majtë, Luiz Inacio Lula da Silv,a bën një rikthim mahnitës në Brazil, duke rrëzuar Jair Bolsonaron. Udhëheqësit e krahut të majtë vijnë gjithashtu në pushtet në Kolumbi dhe Honduras.
Makth në Downing Street
Britania ndërron kryeministrin e saj të pestë në gjashtë vjet.
Rishi Sunak mori detyrën në tetor pas dorëheqjes së paraardhëses së tij, Liz Truss, që qëndroi në pushtet vetëm 44 ditë – mandati më i shkurtër ndonjëherë për një udhëheqës britanik.
Rënia e rrufeshme e Truss, e shkaktuar nga një mini-buxhet katastrofik, mbyll një 2022 të trazuar në Britani. Viti shënohet nga vdekja e monarkes së saj më jetëgjatë, Mbretëreshës Elizabeth II, në moshën 96-vjeçare dhe dorëheqja e detyruar e kryeministrit të Brexit, Boris Johnson pas një sërë skandalesh.
Trazirat në Iran
Në Iran, vdekja e 22-vjeçares Mahsa Amini pas arrestimit të saj për shkelje të dyshuara të kodit të veshjes islame të vendit ka ndezur protestat më të mëdha ndër vite.
Në rrugë dhe në mediat sociale gratë dhe vajzat kanë hequr shamitë e tyre në një sfidë të paprecedentë ndaj udhëheqjes klerikale të vendit.
Irani është munduar të shtypë protestat duke dënuar disa prej protestuesve me vdekje.
Sipas autoriteteve, mbi 300 njerëz janë vrarë në trazira, me grupet e të drejtave që thonë se numri është edhe më i lartë, shkruan RFI, transmeton UBT News.
Paqja në Etiopi
Pas dy vitesh konflikti që lanë të vrarë një numër të madh civilësh dhe kanë çuar në kushte të mjerueshme urie në Tigray, qeveria e Etiopisë dhe rebelët Tigrayan kanë rënë dakord për një marrëveshje paqeje, e cila u cilësua si historike.
Marrëveshja lejon që ndihma kritike humanitare të rifillojë në rajonin verior.
“Kupa e Botës në shkretëtirë“
Kontradiktat kanë dëmtuar paraprakisht Kupën e parë Botërore të futbollit në Lindjen e Mesme.
Disa tifozë kanë bojkotuar turneun në Katar për shkak të shqetësimeve për të drejtat e njeriut dhe numrin e lartë të vdekjeve midis punëtorëve migrantë të përfshirë në ndërtimin e tetë stadiumeve.
Vendimi i vendit për të ndaluar alkoolin nga stadiumet gjithashtu ka lënë një shije të hidhur tek disa tifozë, por ndërsa turneu po vazhdon lojën, e gjithë vëmendja është zhvendosur në fushë./UBTNews/