Mungesa e kategorizimit efikas të të dënuarve është një nga problemet kryesore me të cilat përballet sistemi i drejtësisë në Kosovë. Kjo pasi si rezultat i vendosjes së të dënuarve me moshë madhore në një vend me të mitur paraqet mundësi për keqtrajtimin e këtyre të fundit, gjë që lë pasoja të mëdha.
Kështu u tha në tryezën “Vendosja dhe trajtimi i të miturve gjatë zbatimit të masës së paraburgimit, dënimit me burgim për të mitur si dhe masës edukative korrektuese” të organizuar nga Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), me ç’rast u pubklikuan edhe të gjeturat e monitorimit të të miturve në institucionet korrektuese.
Drejtoresha e QKRMT-së, Feride Rushiti tha se vendosja e të dënuarve me moshë madhore, sidomos e atyre të dënuar për vepra penale në Qendrën Korrektuese për të Mitur në Lipjan, është një nga të gjeturat më shqetësuese të monitorimit.
“Një nga të gjeturat shqetësuese është vendosja e të dënuarve me moshë madhore në Qendrën Korrektuese për të Mitur në Lipjan, ndër ta të dënuar edhe me afat të gjatë për vepra të rënda penale si vrasje e rëndë, dhunë në familje, por diçka për neve që ka qenë më shqetësuese ka qenë vendosja e një personi, i cili paraprakisht është dënuar për keqpërdorim seksual të personave nën moshën 16-vjeçare. Do të thotë vendosja e tij, që është njohur në shoqëri dhe është ndëshkuar për keqpërdorim ndaj të miturve dhe me u vendos ku ka të mitur, mendoj që i tejkalon të gjitha përmasat. Rrethana të tilla, për më shumë bien ndesh edhe me ligjin”, tha ajo.
Se mungesa e kategorizimit të të dënuarve paraqet problem të madh, Rushiti tha se e dëshmon një rast që kishte ndodhur vjet më parë, kur në Burgun e Dubravës ishte vendosur një person i moshës 21-vjeçare, e që ishte privuar nga liria në pamundësi për të paguar një gjobë për kundërvajtje në trafik.
Vendosja e këtij të fundit në një hapësirë të përbashkët me persona më dënim të zgjatur, siç tha Rushiti, ka përfunduar shumë keq për shkak të keqtrajtimit që i është bërë, duke e lënë këtë të fundit me pasoja sot e kësaj dite. Ajo kritikoi edhe stafin e atëhershëm, për të cilët tha se nuk i kanë dalë në ndihmë të riut, përkundër britmave dhe dhunës që ka ndodhur aty.
“Është një djalë, i cili ka qenë relativisht i ri, mosha 21-vjeçare, ai në atë periudhë kur e ka bërë ‘krimin’ e tij, ka qenë një kundërvajtje në trafik, fatkeqësisht nuk ka arritur me e pagu atë kundërvajtje dhe si rezultat është dashtë me shku me e mbajt dënimin dy javë. Gjatë mbajtjes së dënimit në Dubravë, në 2015-ën, është vendosur me persona me dënim të zgjatur dhe fatkeqësisht ky person ka ra pre e dhunimit, ka përfunduar keq, dhe është raportuar edhe nga shërbimi shëndetësor i Dubravës, edhe ne si organizatë e kemi parë, e kemi ndjekur dhe sot e asaj ditë personi si i tillë nuk mundet me pasë një jetë normale. Ai ka arritur të martohet, me e pas një fëmijë, veç para dy jave rastësisht kishte ardhur me e marrë një shërbim tek ne, derisa rrëfeu edhe njëherë, i zhgënjyer plotësisht prej gjykatës, pat një gjendje shumë të rëndë, i humbi ndjenjat, do të thotë jeta ka përfunduar. Për çka, për një dënim dy javë, dhe për moskategorizim efikas. Dhe, duhet me pas kujdes edhe institucioni, sepse ai person ka bërtitur, ka qajtë sepse ka qenë një akt i dhunshëm, nuk i është ofruar ndihma adekuate prej gardianëve”, tregoi Rushiti.
Rushiti bëri të ditur se edhe zyrtarisht kanë kërkuar nga Qendra korrektuese rishikimin e procedurave për transformimin e të dënuarve madhor në një qendër për të mitur dhe shfuqizimin e një rregullorje që e përcakton një gjë të tillë aktualisht, pasi siç tha ajo kjo i bën dëm institucionit.
Ismet Salihu, profesor i së Drejtës Penale për të Mitur bëri të ditur se sipas disa hulumtimeve që ka bërë në vitin 2018, të rinjtë e Kosovës marrin pjesë deri në 10 përqind të kriminalitetit të përgjithshëm. Porse paralajmëroi se ky numër mund të rritet dukshëm viteve në vijim. Derisa foli edhe për Kodin e Drejtësisë për të Mitur.
“Kodi i Drejtësisë për të Mitur i jep përparësi absolute zbatimit të masave të diversitetit dhe të masave edukative, maksimalisht, ku është e mundur duhet të shqiptohet. Mund të shqiptohen edhe gjoba si dënim. Karakteristikë tjetër e Kodit për të Mitur që është në fuqi, është se organet e ndjekjes, prokurorit, gjykatave etj., u janë dhënë autorizime të gjera me rastin e hetimit të procedurës dhe zgjedhjes së masave të dënimit, këto autorizime nuk i kanë për dënimet për të rritur… 30:21 Për shkak të specifikave dhe masave të dënimeve që mund të ekzekutohen ndaj të miturve, Kodi i Drjetësisë për të mitur, me kapituj dhe nene të veçanta rregullon çështjen e ekzekutimit të masave dhe dënimeve, por kjo duhet të rregullohet edhe me akte nënligjore”, tha ai.
Drejtori i Keshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut (KMDLNj), Behxhet Shala tha se në Qendrën Korrektuese të Lipjanit ka hapësirë të mjaftueshme për sistemimin e të miturve.
“Në Lipjan, jo vetëm që ka vend me i sistemu ata të mitur, të cilët janë prej 40-50, aty mundemi me ua kriju kushtet me qenë distanca sociale 500 metra larg prej njëri-tjetrit. Ka aq hapësirë të pashfrytëzuar dhe në përgjithësi shërbimi korrektues nuk i shfrytëzon as 50 përqind të kapaciteteve që i ka, do të thotë 50 përqind mbeten të pashfrytëzuara dhe i shkaktojnë shpenzime të panevojshme shërbimit korrektues, sepse ato duhet të mirëmbahen. Nuk ka pasur asnjëherë planifikim strategjik. Ndër të parët kanë insistuar që të ndërtohet qendra e paraburgimit, jo në Gjilan, në Prishtinë, që ëshët dështim absolut, kështu që e kanë kriju një perceptim që Kosova është një vend i krimit. Ne angazhohemi me çdo kusht që masa e shqiptimit të paraburgimit të jetë masa e skajshme”, tha ai.
Megjithatë, Shala shtoi se Kosova i ka tejkaluar standardet minimale për trajtimin e personave të privuar nga liria, për çka theksoi se qëndron më mirë se vendet e rajonit.
Ndërsa Ali Gashi, zëvendësues i Drejtorit të Përgjithshëm të Shërbimit Korrektues të Kosovës nuk mohoi asnjë nga kritikat. Derisa bëri të ditur se edhe në Qendrën Korrektuese për Femra qëndron aktualisht një e mitur.
“Nga të gjeturat e Qendrës Kosovare për Rehabilitim dhe QKRMT dhe rekomandimet e tyre i kemi marrë dhe do t’i shqyrtojmë me seriozitetin më të madh, sepse rekomandimi i tyre kryesor ka qenë që në një institucion korrektues të mos jenë të miturit me të rriturit, aq më tepër kur këta të rritur janë të dënuar për vepra penale, qoftë vrasje, grabitje, dhunim seksual etj. 11 persona aktualisht i kemi. Ne kemi ndërmarrë veprime në bashkëpunim me drejtorët e qendrave korrektuese që sa më parë të përgatitet dokumentacioni dhe të tillat t’i transferojmë në qendrat tjera korrektuese… Kështu që krejt atë që e thatë ju është e vërtetë”, tha ai derisa shtoi se do të provojë të gjejë një zgjidhje për të gjitha problemet dhe vërejtjet.
Në kuadër të kësaj tryeze nga të pranishmit u tha po ashtu se mungesa e kategorizimit efikas të të dënuarve, është problem thelbësor i drejtësisë në Kosovë, pasi që mund të shkaktojë edhe rritje të numrit të recidivistëve.