“Sido që të jetë, deshi Zoti që me veprën, trimërinë dhe guximin e pashoq të shqiptarëve, që sot e tutje të pushojnë fatkeqësitë dhe vuajtjet e Atdheut tonë, këtu dhe kështu, ne jemi të lirë, të pavarur dhe të vetëm, prandaj ju duhet të qeshni dhe të brohorisni!”…
Këto fjalë Ismail Qemali ua tha shqiptarëve natën e 28 nëntorit më 1912, menjëherë pasi ai dhe 42 delegatë nënshkruan Deklaratën e Pavarësisë. Ky rresht është pjesë e fjalimit të tij drejtuar publikut shqiptar në Vlorë, teksa po përgatitej të ngrinte flamurin e kuq me shqiponjën e zezë dykrenare në ballkonin e shtëpisë së kushëririt të tij, Xhemil Bej Vlorës.
Në atë shtëpi u zhvillua referendumi i parë para nënshkrimit të deklaratës me delegatorët dhe takime të tjera vendimtare për të ardhmen e Shqipërisë.
Shqipëria, megjithatë, u njoh si një shtet autonom nga Fuqitë e Mëdha më vonë në 1913 në Konferencën e Londrës. Së pari, fuqitë e mëdha vendosën të njohin Shqipërinë si një shtet autonom nën sovranitetin e Perandorisë Osmane në maj 1913, por me këmbënguljen e delegatëve dhe me shpërthimin e Luftërave Ballkanike në korrik 1913, Fuqitë e Mëdha vendosën të njohin pavarësinë dhe autonominë e plotë të Republikës së Shqipërisë.
Më vonë, pas shpalljes së pavarësisë më 4 dhjetor 1912, u krijua një qeveri e përkohshme dhe senati në të cilin Qemali shërbeu si kryeministër deri në janar 1914. Megjithatë, ai u bë kryeministri i parë i njohur pas shpalljes së pavarësisë. Ai shërbeu edhe si Ministër i Punëve të Jashtme, duke mbajtur këtë detyrë derisa Fuqitë e Mëdha njohën pavarësinë e plotë të Shqipërisë, duke lënë detyrën në qershor 1913. Kështu, mund të thuhet se përveç të gjitha ngjarjeve në Ballkan, ai luajti edhe një rol kyç në lobimin për sovranitetin e Shqipërisë në Konferencën e Londrës.
Ismail Qemali nuk është vetëm themeluesi i Kombit Shqiptar për thjesht autorizimin dhe nënshkrimin e parë të deklaratës së pavarësisë. Ai ishte gjithashtu një nga njerëzit që dhanë dorë në nxitjen e revoltave kundër Perandorisë Osmane në territoret shqiptare. Sipas publicistit, intelektualit dhe delegatit Mid’hat Frashëri, Qemali ka udhëtuar nëpër Evropë për të kërkuar mbështetje nga Fuqitë e Mëdha për shpalljen e autonomisë së Shqipërisë. Ai mori mbështetje nga Austro-Hungaria, Rumania dhe Italia. Megjithatë, kur Qemali mbërriti në Durrës, pa se shqiptarët tashmë ishin në unison për rrëzimin e pushtuesve osmanë.
Në një takim të dyshuar sekret të mbajtur më 18 nëntor midis Qemalit dhe Bertchold-it, u la të kuptohet se Austro-Hungaria do të mbështeste pavarësinë e Shqipërisë, por jo autonominë e saj. Do të thotë se Shqipëria do të ishte ende nën kontrollin e Perandorisë. Megjithatë, Qemali mori vetëm ndihmën që do të merrte dhe refuzoi diplomatikisht të sakrifikonte autonominë e Shqipërisë.
Ismail Qemali jetoi shumë pak në Shqipëri. Ai ishte i mërguar nga Perandoria Osmane. Ai lindi në vitin 1844 në Vlorë, nga një familje e vjetër, tradicionale dhe e pasur. Në vitin 1847 klani i Vlorës bëri një kryengritje kundër Tanzimatit, e cila çoi në internimin e tyre. Burrat u dërguan në kampe në Konje, ndërsa gratë dhe fëmijët në Selanik. Ndërsa atje Ismail Qemali shkoi në shkollën fillore dhe mësoi turqisht. Në vitin 1852 u kthye në Vlorë ku u arsimua nga mësues privatë dhe prindërit e tij. Më 1855 u regjistrua në liceun Zosimea të Janinës, ku u diplomua më 1859.
Më 1860 shkoi në Stamboll duke qëndruar me familjarët, ku një kushëri e gjeti atë si përkthyes në Ministrinë e Jashtme atje. Këtu nis karriera e gjatë e Ismail Qemalit në administratën e Perandorisë Osmane. Pasi mbaron studimet, në vitin 1868 emërohet drejtor i Zyrës Gjyqësore në Sofje, Bullgari (në atë kohë ishte nën pushtimin osman). Më 1870 shërbeu si drejtor i Komisionit Evropian të Danubit, si delegat osman.
Më vonë ai u caktua si Vali në Varna, për projektin e portit. Nga viti 1873-1876 ai shërbeu si sekretar privat i Mid’hat Pashës, i cili më pas u caktua si Ministër i Drejtësisë në Stamboll. Në vitin 1876 u caktua sekretar i përgjithshëm në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku qëndroi një vit, gjë që i dha atij një njohuri thelbësore se si funksionon Perandoria Osmane. Atje ai filloi të shfaqte ndjenja nacionaliste shqiptare, të cilat për pak e dërguan në një kamp internimi në Anadolou. Administrata turke i bëri presion Sulltanit që ta dërgonte si Vali në rrethin Bolou të Turqisë, në të cilin ai shërbeu nga 1884 deri në dorëheqjen e tij në 1890.
Megjithatë, më vonë ai u dërgua si Vali në Bejrut ku gjeti mikun e tij Vaso Pasha, i cili më vonë vdiq. Duhet të theksojmë se në vitin 1892 Qemali i dërgoi një memorandum të gjerë Sulltan Abdul Hamidit për reformat liberale për Rumelinë. Ai kishte shkruar edhe një sërë artikujsh liberalë për gazetat osmane. Poashtu kishte shërbyer edhe si këshilltar i Sulltan Hamidit dhe vezirëve të tjerë.
Në vitin 1900 caktohet Vali në Tripoli, por duke pasur parasysh zhurmat e ndryshme kundër emrit të tij, ai u arratis në maj të po këtij viti. Për këtë, Sulltani e dënoi me vdekje. Ai u mor nën mbrojtjen e britanikëve. Për tetë vjet Qemali udhëtoi në Evropë, u takua me Faik Konicën, drejtoi botimin e revistës Albania në Bruksel, përfaqësoi shqiptarët në një Kongres të vitit 1902 në Paris dhe më 1908 u kthye në atdhe.
Ai mbante kontakte me të gjithë miqtë e tij. Në dhjetor 1908 zgjidhet deputet i Beratit. Së bashku me deputetë të tjerë nga trevat shqiptare formuan Lëvizjen Kombëtare për decentralizimin e Perandorisë Osmane nga trevat shqiptare. Historiani Paskal Milo shkruan në një artikull për gazetën Panorama se kontributi i Qemalit mori një peshë më të madhe pas rënies së Lidhjes së Prizrenit.
“Shqiptarët filluan të shohin qartë dhe të konsiderojnë situatën e re të krijuar në Ballkan, si dhe rrezikun që i kanoset kombit të tyre”, ka shkruar Qemali në ditarët e tij.
Ajo që ai do të thotë është se Perandoria Osmane ishte dukshëm duke u dobësuar dhe të dyja Fuqitë e Mëdha do të ndërhynin pas rënies së saj për të absorbuar territoret e saj të pushtuara më parë. Kishte një revolucion nga xhonturqit në vitin 1908, që frymëzoi revolta të armatosura në të gjitha territoret e pushtuara në Ballkan. Kryengritjet shqiptare filluan në vitet 1910-1910. Një revoltë e përgjithshme shpërtheu në fillim të vitit 1912 dhe Serbia, Bullgaria, Greqia, Mali i Zi dhe Rumania i shpallën luftë Perandorisë Osmane, duke dëbuar të gjithë ushtarët e saj nga territoret e tyre.
Ushtarët osmanë të mbetur ishin vendosur në territoret shqiptare. Ismail Qemali ishte tashmë zëri që Fuqitë e Mëdha kanë dëgjuar gjatë dy viteve të fundit duke kërkuar mbështetje për autonominë e Shqipërisë. Ushtarët serbë po i afroheshin territoreve shqiptare, kështu që shqiptarët duhej të punonin shpejt dhe të shpallnin autonominë para çdo ndërhyrjeje të mundshme nga serbët dhe vendet e tjera të Ballkanit. Shpallja e Pavarësisë dhe dëbimi i osmanëve, dërgoi mesazhin se ky është një shtet autonom, jo më nën dominimin osman.
Qemali u kishte deklaruar tashmë Fuqive të Mëdha se Shqipëria do të shpallej e pavarur. Para se të kthehej në Shqipëri nga Trieste, ai u dërgoi telegrame 83 delegatëve, por vetëm 43 arritën të mbërrinin më 28 nëntor. Pjesa tjetër erdhi më vonë. Ai dërgoi edhe telegrame në Tiranë dhe Elbasan për të shpallur pavarësinë dhe për të ngritur flamurin më 26 nëntor, në mënyrë që serbët të merrnin mesazhin se kjo është një republikë e pavarur, autonome.
Siç u përmend, ai u bë kryeministri i parë, qeveria e tij krijoi në aktin e parë Forcat e Armatosura të Shqipërisë më 4 dhjetor 1912.
Ai mbrojti qeverinë dhe dha kontributin e tij si një burrë shteti vizionar dhe me përvojë evropiane. Ai u përpoq të përthithte përmes diplomacisë territoret e tjera shqiptare të Kosovës, Tetovën, Malin e Zi dhe Greqinë, ndonëse ato projekte mbetën të pezulluara.
Edhe pas largimit të tij nga administrata, ai nuk pushoi kurrë së mbrojturi autonominë e Shqipërisë, të kërkonte mbështetje dhe të mbante konferenca ndërkombëtare për identitetin dhe Kombin shqiptar./tiranatimes/UBTNews/