Zbatimi efikas i llogaridhënies menaxheriale mbetet një sfidë për përdoruesit e buxhetit si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal. Kosova duhet të sigurojë zbatimin e vazhdueshëm të standardeve ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe të delegojë më mirë kompetencat menaxhuese në entitetet publike.
Kështu thuhet në raportin e Komisionit Evropian për Kosovën, ku ndër të tjera është fokusuar edhe te auditimi i brendshëm, i jashtëm, paratë e falsifikuara, kontrolli financiar, si dhe mbrojtja e interesave financiare të BE-së.
Sipas raportit, procesi i racionalizimit të agjencive qeveritare po ecën ngadalë dhe është i pamjaftueshëm për të sjellë ndonjë përmirësim.
“Zbatimi i Rregullores për menaxhimin financiar dhe kontrollin mbetet joefikas, dhe linjat e delegimit dhe llogaridhënies nuk janë ende të ngulitura në kulturën administrative të përdoruesve buxhetorë. Ligji për organizimin dhe funksionimin e administratës dhe agjencive të pavarura, i cili përcakton linjat e llogaridhënies ndërmjet njësive shpenzuese të nivelit të parë dhe organeve vartëse, nuk zbatohet në mënyrë konsistente”, thuhet në raport.
Pjesë nga raporti për Kosovën:
Kapitulli 32: Kontrolli financiar
BE-ja promovon reformën e sistemeve kombëtare të qeverisjes për të përmirësuar përgjegjshmërinë menaxheriale, menaxhimin e shëndoshë financiar të të ardhurave dhe shpenzimeve dhe auditimet e jashtme të fondeve publike. Rregullat e kontrollit financiar mbrojnë më tej interesat financiare të BE-së kundër mashtrimeve në menaxhimin e fondeve të BE-së dhe mbrojnë euron nga falsifikimi.
Ka një nivel përgatitjeje në këtë fushë. Kosova ka bërë progres të kufizuar gjatë periudhës raportuese duke miratuar strategjinë e re të STMFP (Strategjia e Reformës së Menaxhimit të Financave Publike) 2022-2026 dhe planin e saj të veprimit. Zbatimi i të dyjave duhet të përshpejtohet. Kosova duhet të harmonizojë më tej legjislacionin e saj të kontrollit të brendshëm financiar publik (KBFP) me praktikat më të mira të BE-së. Përveç kësaj, zbatimi i llogaridhënies menaxheriale, duke përfshirë delegimin e përgjegjësive vendimmarrëse; (ii) adresimin e masave efektive të kontrollit të brendshëm; dhe (iii) ndjekja sistematike e rekomandimeve të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm mbeten prioritetet kryesore.
Mbikëqyrja parlamentare e menaxhimit të fondeve publike nuk është efikase. Për shkak se rekomandimet e vitit paraprak nuk ishin zbatuar plotësisht, Kosova në vitin e ardhshëm duhet:
→ të zbatojë me efikasitet strategjinë e re të STMFP 2022-2026 dhe veprimet e saj në lidhje me KBFP dhe auditimin e jashtëm;
→ duhet të hartojë dhe miratojë Ligjin e ri për menaxhimin e financave publike dhe llogaridhënien bazuar në praktikat më të mira të BE-së dhe të harmonizojë këtë ligj të ri me ligjin për KBFP;
→ duhet të përmirësojë llogaridhënien menaxheriale të përdoruesve buxhetorë si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal;
→ duhet të përmirësojë bashkëpunimin ndërmjet Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës (ZKA) dhe Parlamentit duke: (i) bërë përmirësimin e shqyrtimit parlamentar të zbatimit të buxhetit; dhe (ii) duke zbatuar dhe ndjekur në mënyrë të vazhdueshme dhe efikase rekomandimet e auditimit të ZKA-së.
Kontrolli i brendshëm financiar publik
Kosova ka bërë disa përparime në përmirësimin e kornizës së saj strategjike për KBFP, pasi miratoi strategjinë e re të STMFP 2022-2026 dhe planin e saj të veprimit. Kosova duhet të bëjë përpjekje të mëtejshme për të siguruar koordinim ndërinstitucional dhe për të përmirësuar kornizën e saj për monitorim dhe raportim. Bërja e përmirësimeve në këtë kuadër do të çojë në një qasje më të qëndrueshme dhe koherente në zbatimin e standardeve të kontrollit të brendshëm. Ka filluar puna për hartimin e ligjit të ri për STMFP dhe llogaridhënie. Ky ligj i ri duhet të harmonizohet me legjislacionin e KBFP.
Zbatimi efikas i llogaridhënies menaxheriale mbetet një sfidë për përdoruesit e buxhetit si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal. Kosova duhet të sigurojë zbatimin e vazhdueshëm të standardeve ndërkombëtare të auditimit të brendshëm dhe të delegojë më mirë kompetencat menaxhuese në entitetet publike. Procesi i racionalizimit të agjencive qeveritare po ecën ngadalë dhe është i pamjaftueshëm për të sjellë ndonjë përmirësim. Zbatimi i Rregullores për menaxhimin financiar dhe kontrollin mbetet joefikas, dhe linjat e delegimit dhe llogaridhënies nuk janë ende të ngulitura në kulturën administrative të përdoruesve buxhetorë. Ligji për organizimin dhe funksionimin e administratës dhe agjencive të pavarura, i cili përcakton linjat e llogaridhënies ndërmjet njësive shpenzuese të nivelit të parë dhe organeve vartëse, nuk zbatohet në mënyrë konsistente.
Korniza ligjore për kontrollin e brendshëm është në masë të madhe e harmonizuar me standardet ndërkombëtare, por nuk po zbatohet mjaftueshëm. Menaxhimi financiar dhe kontrolli dhe mbikëqyrja e buxhetit duhet të përmirësohen, duke ndjekur praktikat më të mira të BE-së. Në vitin 2022 ka vazhduar procesi i zhvillimit dhe miratimit të regjistrave të menaxhimit të riskut në nivel qendror dhe vendor. Megjithatë, inkorporimi i këtyre masave në proceset e kontrollit financiar dhe menaxhimit mbetet i pamjaftueshëm.
Sa i përket praktikave të auditimit të brendshëm, nevojiten përpjekje të mëtejshme për zbatimin efikas të standardeve të auditimit të brendshëm në sektorin publik. Shumica e njësive të auditimit të brendshëm kanë mungesë të stafit me përvojë dhe të kualifikuar. Komitetet e auditimit të brendshëm nuk janë efikas dhe nuk funksionojnë siç duhet dhe rekomandohet që të rishqyrtohet roli dhe baza ligjore e tyre. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për ngritjen e aftësive të përdoruesve buxhetorë, në mënyrë që ata të mund të përdorin mjetet metodologjike të auditimit të brendshëm në mënyrë të qëndrueshme dhe koherente. Zbatimi i rekomandimeve të auditimit të brendshëm është i kufizuar në praktikë. Metodologjia e sigurimit të cilësisë ende nuk është zbatuar sistematikisht. Udhëzimi Administrativ për programin e trajnimit dhe certifikimit të auditorëve të brendshëm në sektorin publik është përditësuar, por ende i pa miratuar. Prandaj ka vonesa në fillimin e programit kombëtar për certifikimin e auditorëve të brendshëm në sektorin publik. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të ofruar trajnime të vazhdueshme për auditorët e brendshëm, si në nivel qendror ashtu edhe në atë lokal.
Njësia Qendrore e Harmonizimit ofron udhëzime metodologjike dhe koordinon zhvillimin në sektorin publik të auditimit të brendshëm dhe menaxhimit dhe kontrollit financiar. Megjithatë, kapacitetet e saj mbeten të pamjaftueshme, veçanërisht në monitorimin dhe raportimin e funksionimit të sistemit të përgjithshëm të kontrollit të brendshëm. Qeveria miratoi raportin vjetor të KBFP 2022, por struktura dhe fushëveprimi i tij mund të përmirësohen më tej dhe rekomandimet e saj mund të zbatohen në mënyrë më sistematike. Nuk ka asnjë bazë ligjore në ligjin e KBFP në lidhje me anti-korrupsionin dhe nuk ka asnjë mekanizëm për monitorimin e numrit të rasteve të hetuara, të ndjekura penalisht dhe që i nënshtrohen vendimeve gjyqësore si rezultat i auditimeve ose inspektimeve të brendshme.
Auditimi i jashtëm
Ligji për Auditorin e Përgjithshëm dhe Zyrën Kombëtare të Auditimit të Kosovës (ZKA) është në masë të madhe i harmonizuar me standardet e përcaktuara nga Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit. Megjithatë, rishikimi i mëtejshëm i kuadrit ligjor nevojitet për të përmirësuar funksionin e auditimit të jashtëm në sektorin publik, për shembull për të rritur pavarësinë financiare dhe operacionale të ZKA-së dhe për të hequr detyrimin e tij për të kryer auditime financiare vjetore të të gjitha organizatave që marrin një buxhet nga shteti. Këto ndryshime ligjore janë të një rëndësie vendimtare për përmirësimin e kapaciteteve dhe cilësisë dhe ndikimit të punës së auditimit të ZKA. ZKA ka kapacitetin institucional për të kryer detyrat e saj, me 164 punonjës, nga të cilët 82% janë staf auditimi dhe 18% janë punonjës që ofrojnë shërbime të tjera mbështetëse profesionale. Kosova ka vazhduar të zbatojë planin zhvillimor strategjik 2022-2025.
Në vitin 2022, u vu re njëfarë progresi pasi plani vjetor i auditimit ishte përmbushur plotësisht, me 133 auditime të kryera, duke përfshirë 3 auditime të pajtueshmërisë dhe 15 auditime të performancës. Për ndikimin e punës së auditimit, të audituarit nuk zbatojnë në mënyrë efektive rekomandimet e ZKA-së. Nga 606 rekomandime të auditimit të dhëna nga ZKA në vitin 2020, 50% janë zbatuar plotësisht, 5% janë zbatuar pjesërisht dhe 45% nuk janë zbatuar. Edhe pse bashkëpunimi ndërmjet ZKA -së dhe Parlamentit është përmirësuar, shqyrtimi parlamentar i përgatitjes dhe zbatimit të përgatitjes së buxhetit duhet të përmirësohet. Në vitin 2022, Komisioni për Mbikëqyrjen e Financave Publike ka shqyrtuar 23 raporte, dy më pak se në periudhën e mëparshme raportuese. Transparenca dhe llogaridhënia e menaxhimit të fondeve publike duhet të sigurohet përmes mekanizmave efikasë monitorues nga ekzekutivi dhe parlamenti, duke përfshirë ndjekjen e rekomandimeve të auditimit të ZKA -së.
Mbrojtja e interesave financiare të BE-së
Në përputhje me “acquis”, legjislacioni kombëtar nuk është ende i harmonizuar me Konventën për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së dhe ky harmonizim do të kërkojë ndryshime në Ligjin Penal. Kosova gjithashtu nuk ka krijuar ende një shërbim koordinues kundër mashtrimit (SHKKM) dhe nuk është zhvilluar ende një strategji kombëtare kundër mashtrimit për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së. Pasi që autoritetet e Kosovës nuk menaxhojnë drejtpërdrejt fondet e BE-së, parregullsitë nuk i raportohen Komisionit përmes Sistemit të Menaxhimit të Parregullsive. Përderisa nuk ka ende të dhëna solide për bashkëpunimin me Komisionin gjatë hetimeve, Policia e Kosovës siguron bashkëpunim në baza ad-hoc.
Mbrojtja e euros nga falsifikimi
Në përputhje me “acquis”, ka deri diku harmonizim me rregulloret e BE-së për sistemin për luftën kundër falsifikimit të euros. Kodi Penal e konsideron vepër penale falsifikimin e valutës dhe Ligji për Bankën Qendrore rregullon luftën kundër falsifikimit. Kosova ka një Rregullore për operimin e parave të gatshme që detyron institucionet financiare të trajtojnë dhe të tërheqin nga qarkullimi të gjitha kartëmonedhat dhe monedhat e euros të dyshuara si të falsifikuara dhe t’i dorëzojnë ato në polici. Agjencia për
Forenzikë është përgjegjëse për analizën teknike të kartëmonedhave dhe monedhave të dyshuara si të falsifikuara. Ajo ka lidhur një marrëveshje me Komisionin Evropian për monedhat, por jo ende për kartëmonedhat me Bankën Qendrore Evropiane. Në vitin 2022, nga 2162 kartëmonedha të dyshuara të vlerësuara nga agjencia, 718 u konfirmuan si të falsifikuara, dhe nga 12.028 monedha, 10.979 u konfirmuan si të falsifikuara. Nuk ekziston një sistem elektronik i përbashkët për shkëmbimin, përpunimin, analizën dhe raportimin e rasteve me Bankën Qendrore dhe agjencinë. Kosova duhet të ndërtojë kapacitetet e institucioneve kyçe për të përdorur mjete metodologjike dhe për të shkëmbyer të dhëna me autoritetet kombëtare dhe ndërkombëtare. Të gjitha institucionet përkatëse për luftimin e valutës së falsifikuar marrin pjesë në programin “Pericles IV” të BE-së.