Më 26 prill 1986, reaktori bërthamor i Çernobilit në Ukrainën veriore – në atë kohë pjesë e Bashkimit Sovjetik – shpërtheu, duke dërguar një shtëllungë tymi masive rrezatimi në qiell. Gati katër dekada më vonë, termocentrali i Çernobilit dhe shumë pjesë të zonës përreth mbeten të pabanuara—të paktën nga njerëzit.
Kafshët e të gjitha llojeve kanë lulëzuar në mungesë të njerëzimit. Ata jetojnë mes faunës rezistente ndaj rrezatimit, janë mijëra qen të egër, shumë prej të cilëve janë pasardhës të kafshëve shtëpiake të mbetura pas evakuimit të shpejtë të zonës vite më parë.
Ndërsa fatkeqësia më e madhe bërthamore në botë po i afrohet 40 vjetorit të saj, biologët tani po hedhin një vështrim më të afërt të kafshëve të vendosura brenda Zonës së Përjashtimit të Çernobilit (CEZ), dhe po hetojnë sesi ekspozimi ndaj rrezatimit me dekada mund të ketë ndryshuar gjenomin e kafshëve – dhe madje, ndoshta, të përshpejtojë evolucionin.
Shkencëtarët nga Universiteti i Karolinës së Jugut dhe Instituti Kombëtar i Kërkimeve të Gjenomit Njerëzor kanë filluar të ekzaminojnë ADN-në e 302 qenve të egër të gjetur në ose përreth CEZ për të kuptuar më mirë se si rrezatimi mund të ketë ndryshuar gjenomin e tyre. Rezultatet e tyre u publikuan në revistën Science Advances në fillim të këtij muaji.
“A kanë ata mutacione që kanë fituar që i lejojnë ata të jetojnë dhe të rriten me sukses në këtë rajon?” Bashkautorja Elaine Ostrander, u shpreh për New York Times. “Me çfarë sfidash përballen dhe si e kanë përballuar gjenetikisht?”
Ideja e rrezatimit që përshpejton evolucionin natyror nuk është një ide e re. Praktika e rrezatimit të qëllimshëm të farave në hapësirën e jashtme për të nxitur mutacione të dobishme, për shembull, tani është një metodë e përdorur mirë për zhvillimin e të korrave të përshtatshme për një botë që po shkon drejt ngrohjes.
Shkencëtarët kanë analizuar disa kafshë që jetojnë brenda CEZ prej vitesh, përfshirë bakteret, brejtësit dhe madje edhe zogjtë. Një studim në vitin 2016 zbuloi se bretkosat e pemëve lindore (Hyla orientalis), të cilat zakonisht kanë një ngjyrë jeshile, ishin më të zeza brenda CEZ. Biologët teorizojnë se bretkosat përjetuan një mutacion të dobishëm në melaninë – pigmente përgjegjëse për ngjyrën e lëkurës – që ndihmoi në jonizimin e rrezatimit përreth.
Kjo i bëri shkencëtarët të mendojnë: a mund të ndodhë diçka e ngjashme me qentë e egër të Çernobilit?
Ky studim i ri zbuloi se qentë e egër që jetonin pranë termocentralit të Çernobilit patën dallime të veçanta gjenetike nga qentë që jetonin vetëm rreth 10 milje larg në qytetin e afërt të Çernobilit. Ndërsa kjo mund të duket se nënkupton shumë se këta qen kanë pësuar një lloj mutacioni ose evolucioni të shpejtë për shkak të ekspozimit ndaj rrezatimit, ky studim është vetëm një hap i parë në vërtetimin e kësaj hipoteze.
Megjithatë, ky studim ofron një shabllon për hetime të mëtejshme mbi efektet e rrezatimit te gjitarët më të mëdhenj, pasi ADN-ja e qenve që bredhin në termocentralin e Çernobilit dhe qytetin aty pranë mund të krahasohet me qentë që jetojnë në zona jo të rrezatuara. Pavarësisht mungesës aktuale të konkluzioneve të qëndrueshme, studimi ka treguar edhe një herë se një zonë që – me të gjitha të drejtat – duhet të jetë një djerrinë është bërë një mundësi e pashembullt shkencore për të kuptuar rrezatimin dhe ndikimin e tij në evolucionin natyror./UBTNews/