Gerontologjia, studimi i plakjes, është një shkencë relativisht e re që ka bërë përparim të jashtëzakonshëm gjatë 30 viteve të fundit.
Në të kaluarën, shkencëtarët kërkuan një teori të vetme që shpjegonte plakjen, por kanë kuptuar se plakja është një ndërveprim kompleks i gjenetikës, kimisë, fiziologjisë dhe sjelljes. Tani ka dhjetëra teori të plakjes për të shpjeguar këtë fakt të pashmangshëm të të qenit njerëzor.
Teoritë e programuara të plakjes
Teoritë e programuara pohojnë se trupi i njeriut është krijuar për t’u plakur dhe se ka një afat kohor të caktuar biologjik që trupat ndjekin. Të gjitha këto teori ndajnë idenë se plakja është e natyrshme dhe e “programuar” në trup.
Ekzistojnë disa teori të ndryshme të programuara të plakjes:
Teoria e programuar e jetëgjatësisë është ideja se plakja shkaktohet nga disa gjene që ndizen dhe fiken me kalimin e kohës.
Teoria endokrine është ideja që ndryshimet e rregullta në hormone kontrollojnë plakjen.
Teoria imunologjike thotë se sistemi imunitar është programuar të bjerë me kalimin e kohës, duke i bërë njerëzit më të ndjeshëm ndaj sëmundjeve.
Teoritë e gabimit të plakjes
Teoritë e gabimit pohojnë se plakja shkaktohet nga dëmtimi mjedisor në sistemet e trupit, i cili grumbullohet me kalimin e kohës.
Ekzistojnë disa teori gabimesh të plakjes:
-Teoria e konsumit pohon se qelizat dhe indet thjesht konsumohen.
-Teoria e shkallës së të jetuarit është ideja se sa më shpejt një organizëm të përdorë oksigjenin, aq më e shkurtër jeton.
-Teoria e ndërlidhjes thotë se proteinat e ndërlidhura grumbullohen dhe ngadalësojnë proceset e trupit.
-Teoria e radikaleve të lira pohon se radikalet e lira në mjedis shkaktojnë dëme në qeliza, të cilat përfundimisht dëmtojnë funksionin e tyre.
-Teoria e dëmtimit somatik të ADN-së është ideja që mutacionet gjenetike shkaktojnë mosfunksionim të qelizave.
Teoria gjenetike e plakjes
Studimet kanë treguar se gjenetika mund të luajë një rol të madh në plakje. Në një studim, kur studiuesit hoqën qelizat që përmbajnë gjene të caktuara nga organet e minjve, ata ishin në gjendje të zgjasnin jetëgjatësinë e kafshëve deri në 35%. Kuptimi i këtyre eksperimenteve për njerëzit nuk dihet, por studiuesit mendojnë se gjenetika është përgjegjëse për shumë ndryshime në plakjen e njerëzve.
Disa koncepte kryesore në gjenetikë dhe plakje përfshijnë:
-Gjenet e jetëgjatësisë janë gjene specifike që ndihmojnë një person të jetojë më gjatë.
-Plakja e qelizave është procesi me të cilin qelizat përkeqësohen me kalimin e kohës.
-Telomeret janë struktura në fund të ADN-së që përfundimisht janë varfëruar, duke rezultuar në qelizat që pushojnë së shumuari.
-Qelizat staminale janë qeliza që mund të bëhen çdo lloj qelize në trup dhe premtojnë të riparojnë dëmet e shkaktuara nga plakja.