Nga Joe Keohane BBC
Në një kaq botë të dyshimtë, shumë prej nesh hezitojnë të ndërveprojnë me të huajt. Por biseda me njerëz që nuk i kemi takuar kurrë më parë, madje edhe në ndërveprime kalimtare, mund të na bëjë më të mençur dhe më të lumtur.
Ashtu si shumë njerëz që u rritën në Amerikë në vitet 1980, unë u rrita me frikë nga të huajt.
“Stranger Danger” ishte shumë i njohur ato ditë. Shqetësimi i prindërve dhe kujdesi i natyrshëm i njerëzimit ndaj të huajve u rritën nga mbulimi i bujshëm i medias dhe rënia e niveleve të besimit shoqëror, të cilat lulëzuan në një panik moral të plotë.
Oficerët e policisë, mësuesit, prindërit, udhëheqësit fetarë, politikanët, personalitetet e medias dhe organizatat për mirëqenien e fëmijëve lanë mënjanë dallimet e tyre dhe punuan së bashku për të përhapur mesazhin – se ndërveprimi me një të huaj mund t’i rrezikojë ata!
Ndërsa nuk ka dyshim se disa njerëz kanë përvoja traumatike me të huajt, “rrezikut të huaj” i mungonte ndonjë bazë reale statistikore, përcjell UBT News.
Atëherë, si edhe tani, shumica e krimeve seksuale dhe të dhunshme ndaj fëmijëve (dhe të rriturve, për këtë çështje) kryhen nga njerëz të njohur të viktimës: të afërmit, fqinjët apo edhe miqtë e familjes. Rrëmbimet nga anëtarë jo të familjes – të cilat përfshijnë ato ku një fëmijë merret nga dikush i panjohur për ta – përbëjnë vetëm 1% të rasteve të fëmijëve të zhdukur të raportuara në Qendrën Kombëtare për Fëmijët e Zhdukur dhe të Shfrytëzuar në SHBA.
Por, kjo tingëllonte e vërtetë, dhe për këtë arsye ishte e vërtetë. Të qenit i huaj ishte lloj sinonimi me rrezikun dhe kjo dyshe u lidhën ngushtë.
Megjithatë, a mund të ketë ndikuar kjo mënyrë e të menduarit në ndërveprimet tona në jetën e mëvonshme për shumë prej nesh? A kemi humbur diçka të vlefshme?
Disa shkencëtarë socialë besojnë se t’u mësosh fëmijëve që literalisht të gjithë njerëzit në botë që nuk i keni takuar janë të rrezikshëm, mund të ketë qenë aktivisht i dëmshëm. Politologu Dietlind Stolle, nga Universiteti McGill në Kanada, argumentoi se dekada të këtij mesazhi mund të kenë dëmtuar aftësinë e një brezi të tërë për t’u besuar njerëzve të tjerë. Kjo është problematike – besimi është çelësi për funksionimin e shumë shoqërive.
“Sa mundësi sociale ose ekonomike humbasim duke u frikësuar thjesht nga të huajt?” Stolle u pyet. Ndërsa nuk jam duke mbrojtur që të huajt t’u afrohen fëmijëve, ose anasjelltas, besoj, si të rritur, duhet të mendojmë përsëri për përfitimet e të folurit me të huajt.
Për disa vite, kam hulumtuar pse nuk flasim me të huajt. Përpjekjet kur nisa librin tim më vunë në shoqërinë e antropologëve, psikologëve, sociologëve, shkencëtarëve politikë, arkeologëve, dizajnerëve urbanë, aktivistëve, filozofëve dhe teologëve, plus qindra të huajve të rastësishëm me të cilët fola kudo që shkoja.
Ajo që mësova ishte kjo: ne humbim shumë duke u frikësuar nga të huajt. Biseda me të huajt – në kushtet e duhura – është e mirë për ne, mirë për lagjet tona, qytetet dhe shtetet tona, kombet tona dhe botën tonë.
Biseda me të huajt mund t’ju mësojë gjëra, t’ju thellojë, t’ju bëjë një qytetar më të mirë, një mendimtar më të mirë dhe një person më të mirë. Është një mënyrë e mirë për të jetuar. Por është më shumë se kaq. Në një botë që ndryshon me shpejtësi, pafundësisht komplekse, e polarizuar furishëm, është një mënyrë për të mbijetuar.
Për më shumë se 6000 vjet, njerëzit kanë jetuar në qytete. Por vetëm kohët e fundit psikologët kanë filluar të studiojnë se çfarë ndodh kur flasim me të gjithë këta të panjohur pa fytyrë nga të cilët jemi të rrethuar çdo ditë.
Në vitin 2013, psikologët Gillian Sandstrom, në Universitetin e Sussex-it në Mbretërinë e Bashkuar dhe Elizabeth Dunn në Universitetin e Kolumbisë Britanike, publikuan rezultatin e një eksperimenti në një kafe në Toronto.
“Njerëzit janë jashtëzakonisht pesimistë për pothuajse çdo aspekt të të folurit me të huajt,” shkroi Sandstrom, por ky pesimizëm duket të jetë i pajustifikuar. Pjesëmarrësit e studimit që ndërvepruan kur blinin kafenë e tyre raportuan se ndjenin një ndjenjë më të fortë përkatësie dhe një humor të përmirësuar sesa ata që nuk flisnin me të huajin.
Shkencëtarët e sjelljes, Nicholas Epley dhe Juliana Schroeder në Universitetin e Çikagos u kërkuan udhëtarëve të bisedojnë me të huajt në transportin masiv, në taksi dhe në dhomat e pritjes – vende ku norma shoqërore në Çikago është kundër të folurit. Kuptohet, shumica e pjesëmarrësve parashikuan se këto ndërveprime do të shkonin keq. Të kujdesshëm ndaj shkeljes së një norme shoqërore, ata shqetësoheshin se i huaji do të indinjonte ndërveprimin dhe do t’i refuzonte ata, dhe udhëtimet e tyre do të ishin edhe më të pakëndshme se sa ishin tashmë.
Megjithatë, kur pjesëmarrësit dolën dhe ndërvepruan me njerëz, ata panë se të huajt ishin çuditërisht të hapur, kureshtarë dhe të këndshëm. “Udhëtarët dukej se mendonin se të folurit me një të huaj përbënte një rrezik domethënës të refuzimit social”, shkruan Epley dhe Schroeder. “Me sa mund të themi, nuk përbënte aspak rrezik”.
Përkundrazi, pjesëmarrësit që folën me të huajt raportuan se bisedat ishin të këndshme, interesante dhe zgjatën më shumë se sa kishin parashikuar, dhe i bënin udhëtimet e tyre më të këndshme.
Megjithatë, ka shumë arsye pse njerëzit ndihen të parehatshëm duke folur me të huajt. Njerëzit raportojnë se janë të shqetësuar për shkeljen e një norme shoqërore, nga frika se do të jenë të këqij në të folur ose nuk do të kenë asgjë për të thënë, ose janë të shqetësuar për të folur me dikë nga një grup tjetër dhe për t’u sulmuar ose thënë gjënë e gabuar.
Shumë faktorë komplotojnë për të na penguar të flasim me njëri-tjetrin. Sigurisht, telefonat inteligjentë e kanë bërë më të lehtë se kurrë shmangien e ndërveprimit me njerëzit në mjedisin tonë të afërt. Ne preferojmë të bashkëpunojmë me dikë që duket i ngjashëm me dikë të cilit i kemi besuar në të kaluarën sesa dikë që duket si një ish-i njohur jo i besueshëm, transmeton UBT News.
Pra, nuk është befasi e vogël që kur këto frika dështojnë, njerëzit lehtësohen. E ndjeja vetë kur kisha ndërveprime pozitive me të huajt. “Unë mendoj se lehtësimi mund të jetë thjesht ndjenja që na është shitur ky mesazh se bota është një vend i frikshëm”, thotë Sandstrom.
Kjo nuk është gjë e vogël. Në një kohë kur kaq shumë njerëz ndihen të vetmuar, të huaj, të përjashtuar, të shkëputur, pesimistë, këto gjetje janë edhe të dobishme edhe qetësuese. Ndërveprimi me të huajt, edhe rastësisht, mund të na ndihmojë të ndërtojmë ose rindërtojmë rrjetet sociale, të na rilidhë me komunitetet tona dhe të forcojë besimin te njerëzit përreth nesh.
Ndërsa një student universitar që mori pjesë në një nga eksperimentet më të fundit të Sandstrom raportoi: “Ndihesha sikur kisha harruar se si të bëja miq, por ky studim më kujtoi se shumica e njerëzve janë miqësorë dhe thjesht duhet të marrësh një hap”.
Biseda me të huajt gjithashtu mund të na bëjë më të mençur, më të botës dhe më empatikë, thotë profesoresha e Universitetit të Harvardit, Danielle Allen. Kur ajo jepte mësim në Universitetin e Çikagos, Allen u paralajmërua vazhdimisht nga kolegët që të qëndronte larg nga pjesa më e varfër e qytetit. Ajo beson se kjo “frikë nga të huajt në fakt po gërryente shumë kapacitete intelektuale dhe sociale [të bashkëmoshatarëve të saj]”.
Ajo nuk pranoi të qëndronte larg dhe bëri disa nga punët e saj më të admiruara në ato lagje. Që atëherë ajo ia ka kushtuar karrierën e saj forcimit të lidhjeve midis njerëzve dhe grupeve që përndryshe nuk do të ndërvepronin.
Është ironike që pasi u rrita me frikë nga të huajt, tani i gjej ata një burim shprese. Kur këto ndërveprime shkojnë mirë – dhe në përgjithësi shkojnë mirë – perceptimi pozitiv i të huajit mund të përgjithësohet në ndjenja më të mira për njerëzit, sipas autorit./UBTNews/
Teksti është marrë me shkurtime nga BBC.