Tragjeditë familjare, dyshimet për tradhti, abuzimi me alkoolin e bixhozin bëhen shpesh shkaktarë të dhunës që përjetojnë gratë në Kosovë nga bashkëshortët e tyre.
Radio Evropa e Lirë ka mbledhur rrëfime të disa grave që janë rrahur e keqtrajtuar nga bashkëshortët apo partnerët. Ato porosisin që rastet e dhunës të raportohen tek organet e rendit që në fillimet e tyre.
Në Kosovë, gratë përbëjnë shumicën e viktimave të dhunës në familje.
Sipas të dhënave të policisë, deri në shtator të vitit 2021, si viktima të dhunës në familje janë raportuar 1,437 gra dhe 408 burra.
Çdo vit, që nga 2018-ta, së paku 1,000 gra janë raportuar si viktima të dhunës në familje.
Sipas të dhënave të Këshillit Gjyqësor të Kosovës, gjatë periudhës janar – tetor, 2021, ky institucion ka pranuar 1,028 raste të dhunës, ndërsa ka zgjidhur 711.
Më 25 nëntor shënohet Dita Ndërkombëtare për Ndalimin e Dhunës ndaj Grave. Nga kjo datë nisin edhe 16 ditët e aktivizmit kundër kësaj dhune.
Në vazhdim mund të lexoni rrëfime të shkurtra të disa grave kosovare (emrat e shumicës prej së cilave janë ndryshuar nga redaksia për shkak të mbrojtjes së identitetit), që kanë përjetuar dhunë.
Flora: Dhunë fizike e psikike nga burri i dehur
Edhe pse ia kishte falur një herë, Flora, një 28-vjeçare nga Gjakova, kishte vazhduar të përjetonte dhunë nga burri i saj.
“Ka vazhduar përsëri pas dy-tre muajsh të përdorë alkoolin dhe ka filluar edhe dhunë fizike”.
“Për disa vite me radhë ka vazhduar dhuna psikike, me fyerje, me kërcënime… Nuk kam pasur dëshirë të jetoj më me të”, rrëfen ajo.
Flora thotë se përdorimi i tepërt i alkoolit e ka përkeqësuar sjelljen e dhunshme të bashkëshortit. Ajo u largua nga shtëpia dhe gjeti strehim në një shtëpi të sigurt.
“Punëtoret e shtëpisë së sigurt më kanë ndihmuar shumë. Ka nisur tash të më vijë vullneti më shumë”, tregon Flora.
Kjo grua, viktimë e dhunës në familje, bën thirrje që dhuna të raportohet aty ku duhet, pasi, siç thotë, vetëm kështu mund të ndalet.
Shpresa: Vdekje, tragjedi e dhunë
Shpresa, 35-vjeçare, nuk gjeti ngushëllim as pas përjetimit
“Dhuna ka filluar pasi ai ka qenë i dehur tërë ditën. Thyente gjëra në shtëpi, grindej me mua. Kur këndellej nga dehja, thoshte: jo, nuk kam bërë unë kështu”, tregon Shpresa.
Edhe Shpresa gjeti strehim në një shtëpi të sigurt dhe bën thirrje për vetëdijesim kundër konsumit të pakontrolluar të alkoolit.
“Shkaku i alkoolit më është prishur shtëpia”, thotë ajo.
Zana: Martesë e hershme e dhunë në emër të xhelozisë
Ishte vetëm 14 vjeçe kur u martua. Zana sot, si 18-vjeçare, ka një fëmijë dhe është shtatzënë.
Dyshimet që burri i saj i kishte për tradhti nga Zana, kanë bërë që ai ta rrahë e ta dëbojë nga shtëpia.
më të vështirë.
Asaj i vdiq vajza 4-vjeçare dhe që nga ajo kohë nisi edhe dhuna fizike nga bashkëshorti i saj.
“Më ka larguar nga shtëpia në orën 6 të mëngjesit. I kam thënë që nuk kam ku të shkoj. E lajmërova rastin, kërkova zgjidhje. Më ka lënduar shumë. M’i ka thyer dhëmbët…”, tregon Zana, e cila tani ndodhet në shtëpi të sigurt.
“Më ka goditur në gjoks, më ka lënë pa frymë”, thotë ajo.
Marigona: Bixhoz, dhunë e mohim
Tetë vjet martesë, Marigona i kaloi me probleme, por më e keqja nisi para nëntë muajsh.
Marigona thotë se burri i saj bëhej nervoz sa herë që luante bixhoz dhe e rrihte.
“Për muri më ka rrahur, nofullën e dhëmbët m’i ka prishur”, tregon ajo.
Marigona, 42 vjeçe, thotë se burri nuk e ka pranuar asnjëherë se deri në çfarë niveli ka arritur dhuna.
“Edhe në polici kur e kanë parë që ma ka prishur fytyrën duke më rrahur, nuk e ka pranuar. Ka thënë vetëm disa shuplaka ia kam dhënë”, rrëfen Marigona.
Nga shtëpia e sigurt, ajo ka një porosi për gratë e tjera që mund ta kenë të njëjtin përjetim:
“Secilës grua që e ka problemin e njëjtë si unë, do t’i kisha thënë që sa më shpejt ta lajmërojë rastin dhe të mos rrijë në dhunë si unë”.
Mërgimja: Abuzuesit janë edhe manipulantë të mirë
Mërgimja, atëbotë 22-vjeçare, nuk e kishte menduar se i fejuari i saj mund të jetë i dhunshëm.
Një grindje e parë kur nisën bashkëjetesën, çoi në dhunë. Mërgimja thotë se e kishte problem ta perceptonte.
“Më ka kapur nga krahët dhe më ka shtrënguar dhe më ka shkundur. Edhe me fytyrë në krevat më ka mbajtur diku 30 sekonda. Nuk kam mundur aspak të marr frymë. Asgjë nuk kam mundur të bëj. Gjithçka ka qenë…Oh Zot, çfarë po ndodh!”, tregon Mërgimja.
Sipas Mërgimes, me kalimin e kohës, ai e rrihte për arsye nga më të ndryshmet.
“Kur ai vendoste të më rrihte, unë e dija. Çfarëdo që unë do të thosha, nuk kishte më rëndësi, sepse është ditur çfarë do të bëjë”, rrëfen Mërgimja.
Ajo thotë se abuzuesit nuk mund të profilizohen, pasi shpesh duken “sharmantë” dhe janë “manipulues”.
Dhunuesi është dhunues dhe turpi i tij kurrë s’ka për të ndryshuar”, porosit Mërgimja, e cila tani jeton në Shtetet e Bashkuara.
Dhuna sistematike dhe sistemi patriarkal
Dhuna në familje, përkatësisht ajo ndaj grave, buron nga një sistem patriarkal i mendësisë, thonë ekspertët.
Sipas sociologes Linda Gusia, ligjëruese në Universitetin e Prishtinës, sistemi shoqëror i kontribuon rritjes së nivelit të kësaj dhune.
“Shumë shpesh ka njëfarë tendence të përgjithshme të shoqërisë që ta trajtojë dhunën si problem mes çiftit. Feministet dhe sociologët në përgjithësi insistojnë që dhuna është po ashtu problem strukturor”, thotë Gusia.
Gratë që janë viktima të dhunës në familje, shpesh thonë se nuk kanë arritur të vërejnë shenja se partneri i tyre është i dhunshëm përpara se të niste dhuna.
Sipas psikologut kosovar, Yll Avdiaj, njerëzit afër abuzuesve jo çdoherë mund t’i vërejnë ose parashikojnë tendencat e dhunshme.
“Sa u përket veprimeve të dhunshme, nuk do të thotë që mund t’i vërejmë çdo herë [para se të ndodhin]. Është një lloj konflikti i brendshëm që mund të ndodhë tek ai person deri te pika kulmore [dhuna]”, thotë Avdiaj.
Sipas tij, është mirë që të ketë programe rehabilituese për viktimat e dhunës, por edhe për abuzuesit, në mënyrë që të parandalohet përsëritja e dhunës.
Sipas degës në Kosovë të Organizatës së Kombeve të Bashkuara dedikuar grave, UN Women, shifrat zyrtare të rasteve të dhunës në familje nuk e tregojnë gjendjen reale në terren.
“Frika nga stigma, varësia ekonomike, mungesa e besimit institucional, frika nga dhuna e vazhdueshme, hakmarrja ose humbja e kujdestarisë së fëmijëve janë disa nga arsyet që kontribuojnë në nën-raportim”, thuhet në një deklaratë të UN Women dhënë Radios Evropa e Lirë.
Sipas UN Women, mungesa e shërbimeve të rehabilitimit për autorët e dhunës dhe mosgjetja e zgjidhjes afatgjate për strehimin e viktimave të dhunës janë probleme të theksuara në trajtimin institucional të dhunës në familje.
Në shtator të vitit 2020, Kuvendi i Kosovës ka përfshirë Konventën e Stambollit në Kushtetutë.
Konventa e Stambollit, e hartuar nga Këshilli i Evropës, është instrument obligues që i detyron shtetet ta luftojnë dhunën ndaj grave dhe vajzave dhe dhunën në familje.