A mundet Evropa të mbrohet nga një sulm rus? Kjo çështje ka qenë një trillim deri më tani, por pas pushtimit rus të Ukrainës dhe rritjes së mbështetjes së Donald Trump në sondazhe, politikanët evropianë janë përballur papritur me këtë skenar.
Një ish-president i SHBA-së, dhe ndoshta një i ardhshëm, thuhet se u ka thënë zyrtarëve të Bashkimit Evropian se nuk do t’i vijë në ndihmë kontinentit nëse sulmohet.
Për shkak të dekadave të nën-investimit në ushtri, Evropës do t’i duhen shuma të mëdha parash dhe pesë deri në 10 vjet për të rindërtuar bazën e saj industriale, thanë disa zyrtarë ushtarakë aktualë dhe të mëparshëm.
Është një kohë që Evropa mund të mos e arrijë. Gazeta Politico me seli në Bruksel analizoi se cilat opsione ka Evropa, planet për t’i forcuar ato dhe implikimet e fundit të mundshme të Pax Americana të Evropës.
Skenari i parë – Putin sulmon në vitin 2027
Viti është 2027. Trump është në vitin e tretë të mandatit të tij të dytë. Ukraina është ende duke luftuar, por ndihma perëndimore është tharë dhe vijat e frontit janë ngrirë për muaj të tërë. Në anën tjetër të botës, përballja mbi Tajvanin midis Pekinit dhe Uashingtonit po intensifikohet. Në atë moment, presidenti rus Vladimir Putin vendos të sulmojë.
Raketat goditën bazën ajrore të Estonisë Ämari. Qindra-mijëra ushtarë rusë në Qarkun Ushtarak të Leningradit – të ngurtësuar nga vitet e luftës në Ukrainë dhe të pajisur me luftëtarë stealth Sukhoi Su-57, tanke T-14 Armata, mjete ajrore pa pilot, raketa dhe sisteme artilerie të lëvizshme të aftë për të gjuajtur mijëra predha një ditë falë viteve të zhvillimit dhe investimeve – ata sulmojnë Estoninë lindore.
Njësitë e para që preken janë forca e Prezencës së Përparuar të NATO-s prej 2.200 trupash shumëkombëshe, e udhëhequr nga Mbretëria e Bashkuar dhe e përforcuar nga rreth 10.000 trupa estoneze dhe mijëra vullnetarë të tjerë vendas.
Ata tërhiqen nën goditjen, por bëjnë atë që duhej të bënin. Trupat ndërkombëtare janë vendosur atje më pak si një forcë luftarake dhe më shumë si siguri përpara, për të vënë në vijë jetën e të huajve dhe për të treguar vendosmëri.
“Është më shumë simbolike sesa ushtarake, por është e rëndësishme”, tha Michel Goya, një ish-kolonel i ushtrisë franceze dhe historian ushtarak, për praninë aktuale të NATO-s në Baltik.
“Kjo tregon solidaritet, se ne jemi gati të vdesim për Estoninë. Mesazhi për rusët: Nëse doni të sulmoni Estoninë, do t’ju duhet të vrisni britanikët dhe kanadezët”.
“Trump mund të minojë parandalimin e NATO-s me një postim në Twitter”
Megjithatë, në këtë skenar, kalorësi i bardhë evropian nuk ka ndërmend të shkojë në shpëtim. Trump ka ridrejtuar shumicën e trupave dhe pajisjeve ushtarake amerikane të stacionuara në kontinent drejt Indo-Paqësorit, dhe gjithsesi ai i ka sinjalizuar tashmë Putin se nuk do të shqetësohet aq shumë nga akti i agresionit në Baltik.
“Trump potencialisht mund të minojë parandalimin e NATO-s me një postim në Twitter”, tha Benjamin Tallis, bashkëpunëtor i lartë në grupin gjerman të mendimit DGAP.
Brenda pak ditësh, Rusia kontrollon Estoninë lindore, shtëpia e shumicës së pakicës etnike ruse të vendit. Kremlini deklaron se rajoni është kthyer në atdheun e tij dhe shtrin ombrellën e tij bërthamore mbi territoret e pushtuara rishtazi.
“Nëse rusët mendojnë se mund të shpëtojnë me të, ata do të pushtojnë pjesë të Estonisë lindore”, tha Daniel Fried, një ish-ambasador i SHBA në Poloni.
Sulmi i pacipë i Rusisë e lë Evropën në një dilemë. Putin nuk e sulmoi të gjithë Aleancën – a duhet të rrezikojë hakmarrjen bërthamore mbi pjesë të Estonisë lindore? Ose mos bëni asgjë, duke i dhënë Putin jo vetëm një fitore të lehtë, por duke i kthyer garancitë e sigurisë së nenit 5 të NATO-s në letër të pavlerë – dhe duke i dhënë presidentit rus pikërisht atë që ai dëshiron.
“Putin dhe Rusia e kuptojnë se nuk mund ta mposhtin NATO-n ushtarakisht, ata mund ta mposhtin NATO-n vetëm politikisht duke e bërë të tepërt Nenin 5”, tha Ed Arnold, një studiues evropian i sigurisë pranë Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara në Britani.
Putin këmbëngul se ideja është qesharake: “Rusia nuk ka asnjë arsye, nuk ka interes – interes gjeopolitik, as ekonomik, politik e as ushtarak – për të luftuar me vendet e NATO-s”, tha ai në muajin dhjetor. Por përsëri, ai tha të njëjtën gjë për Ukrainën. Gjithsesi, alarmi po bëhet më i fortë.
Skenari gjerman. Putin sulmon deri në vitin 2025
Ushtria gjermane hartoi një “skenar ushtrimesh” për planifikuesit e saj. Një sulm rus në Istmusin Suwałki midis Polonisë dhe Lituanisë parashikohet në periudhën midis zgjedhjeve presidenciale të këtij viti në SHBA dhe fillimit të vitit 2025. Një sulm i tillë do të shkëpuste Baltikun nga pjesa tjetër e Evropës.
“Ne duhet të kemi parasysh se Vladimir Putin një ditë mund të sulmojë edhe një vend të NATO-s. Ekspertët tanë besojnë se kjo do të jetë e mundur në një periudhë prej pesë deri në tetë vjet”, tha në fillim të janarit ministri gjerman i Mbrojtjes Boris Pistorius.
Antonio Missiroli, ish-ndihmës sekretari i përgjithshëm i NATO-s, tha se një situatë “në të cilën garancitë amerikane nuk tërhiqen, por zbuten ose bëhen më të pasigurta” mund ta tundojë Kremlinin të lëvizë drejt një vendi të pambrojtur, si Estonia, me metoda hibride ose sulme të drejtpërdrejta ushtarake.
Rreziku në rritje ka çuar në thirrje që Evropa të përgatitet para se të jetë tepër vonë.
“Tani ekziston një mundësi që mund të zgjasë një, dy, ndoshta tre vjet, gjatë së cilës ne duhet të investojmë edhe më shumë në një mbrojtje të sigurt”, paralajmëroi komandanti i përgjithshëm i ushtrisë norvegjeze, gjenerali Eirik Kristoffersen javën e kaluar.
Në dhjetor, Jacek Siewiera, kreu i Zyrës së Sigurisë Kombëtare të Polonisë, tha se Krahu lindor i NATO-s kishte vetëm tri vjet për t’u përgatitur për konfliktin: “Kjo është koha kur duhet të krijohet një aftësi që do të jetë një pengesë e qartë ndaj agresionit”.
Të gjithë bien dakord për një gjë: Evropa aktualisht është e pambrojtur.
“Evropa jo vetëm që nuk është gati për luftë, por nuk po përgatitet për luftë”, paralajmëroi Tallis nga grupi gjerman i mendimit DGAP.
Pa SHBA-në, Bashkimi Evropian nuk ka as pajisje ushtarake dhe as fuqi punëtore për t’u përballur me Moskën në një konflikt me intensitet të lartë.
“Evropianët nuk kanë kapacitetin për të mbrojtur veten e tyre. Mbrojtja e Baltikut do të kërkonte asete serioze ushtarake të SHBA”, tha Fried, një ish-ambasador i SHBA.
Skenari i tretë. Putin sulmon nesër
Nëse Kremlini do të pushtonte nesër, forcat e armatosura të Evropës do të përballeshin me një ushtri ruse të lodhur dhe të gjakosur nga lufta në Ukrainë, por ende një forcë e fortë luftarake. Vitin e kaluar, Putin rriti numrin e ushtrisë ruse (përfshirë rezervistët) në 3.3 milionë, duke shtuar 170.000 burra dhe më shumë se 600.000 trupa ruse po luftojnë tani në Ukrainë.
Pavarësisht humbjeve në fushën e betejës, Rusia ende i kalon vendet evropiane të NATO-s për nga numri (megjithëse jo cilësia) e tankeve, sistemeve të artilerisë dhe avionëve luftarakë. Ajo gjithashtu do të shpenzojë zyrtarisht 4.4 për qind të bruto prodhimit vendor për mbrojtjen këtë vit, megjithëse shifra aktuale ka të ngjarë shumë më e lartë.
Pa Uashingtonin, Evropa ndoshta do ta gjente veten në mungesë të madhe të pajisjeve ushtarake. Në dhjetor, gjenerallejtënant në pension Marc Thys tha se ushtria belge kishte aq mungesë municionesh dhe burimesh sa ushtarët “do të duhej të gjuanin gurë” menjëherë pas fillimit të çdo konflikti.
SHBA ka rreth 100.000 trupa të stacionuara në Evropë, rreth një e treta në Gjermani dhe një prani të vogël, por në rritje në Poloni. Shifrat e papërpunuara mund të mos jenë të mëdha, por për dekada ata kanë vepruar si një garanci e përkushtimit të Uashingtonit dhe një pengesë ndaj agresionit.
“Çmimi i izolacionizmit amerikan për Evropën dhe botën është lufta botërore”
“Kostoja e izolacionizmit amerikan për Evropën dhe botën është një luftë botërore. Ky është një mësim nga historia,” tha Oleksandr Merezhko, një parlamentar ukrainas dhe kryetar i komitetit parlamentar për marrëdhëniet me jashtë.
NATO ka krijuar forca për dislokim në shtetet e vijës së parë; shumica e trupave do të marrin pjesë në operacionin e udhëhequr nga Gjermania në Lituani, ku Bundeswehr planifikon të dërgojë 4.800 trupa deri në vitin 2027. Por vendet evropiane ndoshta nuk mund të lëvizin përforcime në Baltik aq shpejt për të mbështetur forcat atje në kohë, theksojnë zyrtarë të lartë evropianë.
Qe nga fundi i Luftës së Ftohtë, numri i ushtrive evropiane është zvogëluar. Shumë vende evropiane shfuqizuan ligjet jopopullore të rekrutimit dhe kaluan në ushtritë profesionale. Ndërmjet viteve 1989 dhe 2022, numri i personelit ushtarak të BE-së ra nga 3.4 milionë në 1.3 milionë.
Prioriteti i menjëhershëm janë forcat tokësore, tha ministri suedez i Mbrojtjes Pal Jonson për Politico.
“Kur bëhet fjalë për forcat tona të armatosura, është e qartë se ne duhet të rrisim gatishmërinë dhe disponueshmërinë, veçanërisht të forcave tokësore”, shtoi ai.
Forcat e armatosura në Evropë, të cilat mbështeten te vullnetarët, po përpiqen të rekrutojnë jo vetëm në Gjermani, Mbretërinë e Bashkuar, Spanjë dhe Francë, por edhe në vende më afër vijës së frontit si Rumania, Polonia dhe Bullgaria.
Mungesa e fuqisë punëtore është një sfidë serioze për ushtritë që duan të forcohen.
“Nëse nuk arrijmë të forcojmë shërbimet tona të armatosura, atëherë i gjithë buxheti shtesë dhe prokurimi nuk do të kenë efektin e pritur”, tha gjenerali Robert Brieger, kryetar i Komitetit Ushtarak të Bashkimit Evropian, organi i BE-së që mbledh së bashku shefat e mbrojtjes.
Finlanda është më e gatshme për luftë
Për disa vende, aneksimi i paligjshëm i Krimesë nga Rusia në vitin 2014 ishte një thirrje zgjimi. Vendet baltike dhe nordike po kthehen në rekrutimin e ushtarëve. Lituania rifilloi rekrutimin më 2015, Suedia 2017 dhe Letonia 2023. Në Ligën e Mbrojtjes të Estonisë, civilët ushtrojnë rregullisht për një pushtim rus.
Ushtria polake ka luhatur prej kohësh rreth 100.000 anëtarë, por ka filluar të rritet vitet e fundit. Edhe pse numri i trupave po rritet, ai ende nuk ka arritur një nivel që do të lejonte një dislokim në shkallë të gjerë në rast të një sulmi rus. Gjermania ka 183.150 ushtarakë aktivë. Fuqitë kryesore ushtarake evropiane janë Franca me 303.750 dhe Mbretëria e Bashkuar me 150.350 ushtarë.
Finlanda, ku tensionet me Rusinë janë një çështje kyçe përpara zgjedhjeve presidenciale në fund të janarit, është ndër vendet evropiane më të përgatitura për një konflikt me Moskën. Vendi me 5.5 milionë banorë ka 900 mijë qytetarë me trajnim bazë ushtarak.
“Ne kemi një forcë ajrore, ushtri dhe marinë shumë të fortë, duke përfshirë, natyrisht, armatimet dhe artilerinë më të madhe në Evropë së bashku me Poloninë, në mënyrë që njerëzit të kuptojnë se ne kemi bërë pjesën tonë këtu”, tha ish-kryeministri dhe kandidati aktual për president, Alexander Stubb.
Për t’u përgatitur për më të keqen, vendet evropiane duhet të “shpenzojnë, shpenzojnë, shpenzojnë”, thotë Gesine Weber, një studiuese në fondin gjerman Marshall.
Jo se vendet evropiane nuk ishin nën presion për të rritur shpenzimet ushtarake. Në vitin 2006, ministrat e mbrojtjes të NATO-s ranë dakord për ndarjen e dy për qind të bruto prodhimit vendor për mbrojtjen. Megjithatë, pavarësisht nga sulmet ruse në Ukrainë dhe vitet e lobimit nga Uashingtoni, deri në vitin e kaluar vetëm 11 nga 31 anëtarët e Aleancës e kishin arritur këtë qëllim – tetë prej tyre shtete të vijës së parë në kufi me Rusinë ose Ukrainën.
Armë nukleare?
Ndërkohë, perspektiva e përballjes me Moskën pa mbështetjen amerikane ka bërë që disa në Evropë ta konsiderojnë dikur të pa mendueshmen: zhvillimin e arsenalit të tyre bërthamor. Armët bërthamore janë, në fund të fundit, parandalimi përfundimtar – dhe lufta në Ukrainë shërben si një paralajmërim.
Një tërheqje e mundshme e SHBA-së do të linte papritmas të ekspozuara pjesë të mëdha të BE-së – të mësuara për t’u shtrydhur nën ombrellën bërthamore të SHBA-së.
“Evropa nuk ka aftësinë për të siguruar një parandalues bërthamor në mënyrën se si e bën Amerika, në shkallë apo shtrirje”, tha Neil Melvin, një studiues pranë Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara në Britani.
Franca dhe Mbretëria e Bashkuar do të vazhdojnë të kenë armë bërthamore, por sa prej tyre mund t’i vënë në shërbim të aleatëve të tyre dhe në çfarë kushtesh është një pyetje e hapur, thotë Camille Grand, ish-ndihmës sekretar i përgjithshëm i NATO-s dhe tani një anëtar i Këshilli Evropian në marrëdhëniet për Punët e Jashtme.
Britania e Madhe ka rreth 200 koka luftarake, të cilat pjesërisht i kontribuon në mbrojtjen e NATO-s. Franca ka rreth 300 të tilla, por ato i kushtohen vetëm mbrojtjes kombëtare.
Në dhjetor, ish-ministri i Jashtëm gjerman i të Gjelbërve, Joschka Fischer tha se BE-ja kishte nevojë për bombat e saj bërthamore, megjithëse kjo ngriti pyetjen se si BE-ja mund të menaxhonte një forcë goditëse bërthamore.
Në Poloni, disa zëra kanë filluar të bëjnë thirrje që vendi të ndërtojë arsenalin e tij bërthamor. Pikëpamjet e tilla janë ende margjinale, por ka të ngjarë të forcohen gjatë presidencës së Trump.
Për Khnezdilov, një ushtar ukrainas që lufton kundër Rusisë, përgjigja për të gjitha këto probleme është e thjeshtë: nëse Evropa nuk dëshiron të detyrohet të luftojë kundër Rusisë, udhëheqësit e saj duhet të sigurojnë që Ukraina të marrë mjetet për të mposhtur Moskën tani: “Sepse nëse Putin nuk ndalet, a është Evropa gati për luftë sot? Nëse Ukraina bie, a është Evropa gati të mbrohet?”