Ka shumë arsye për t’i dashur bletët.
Ato janë thelbësore për rritjen e shumë prej ushqimeve tona të preferuara dhe të shëndetshme, pasi ato lëvizin polenin nga bima në bimë, duke polenizuar më shumë se 100 fruta dhe perime, përfshirë luleshtrydhet, patatet dhe mollët. Fatkeqësisht, shumë lloje bletësh po kërcënohen si rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës, pesticideve, bujqësisë intensive dhe ndryshimeve klimatike – por ekzistojnë disa mënyra për t’ju ndihmuar atyre.
Meqë 20 maji është Dita Botërore e Bletëve, po ua sjellim gjashtë fakte befasuese për to.
1.Bletëve ju pëlqen kërcimi
Bletët mund të komunikojnë dhe të marrin vendime duke kërcyer. Kur një bletë zbulon dhe inspekton një fole të re, përmes kërcimit ajo shfaq meritat e saj. Nëse papritmas një bletë tjetër përplaset me një bletë që kërcen, edhe ajo do të shkojë për të inspektuar vendin dhe nëse i pëlqen, edhe ajo do të tundet.
Përfundimisht, dinamika e vallëzimit bën që rreth 20 deri në 30 bletë të bien dakord për vendin më të mirë të folesë dhe ato ia komunikojnë vendimin e tyre pjesës tjetër të tufës duke bërë tinguj me zë të lartë dhe duke gumëzhitur krahët e tyre midis bletëve të tjera.
2.Bletët mund të përdorin mjete
Bletët në Vietnam dhe pjesë të tjera të Azisë kërcënohen nga speciet grabitqare që sulmojnë kolonitë e bletëve, duke mbyturit të rriturit që mbrojnë folenë dhe duke zënë pre bletët e reja. Për t’u mbrojtur nga grabitqarët, bletët mbledhin jashtëqitjen e kafshëve, me të cilën e lyejnë hyrjen e folesë në mënyrë që mos iu afrohen grabitqarët. Bletët sinjalizojnë gjithashtu një sulm të afërt duke bërë zhurmë paralajmëruese drithëruese.
3. Jashtëqitja e bletëve gati sa nuk shkaktoi një konfrontim të Luftës së Ftohtë
Në vitet 1980, “shiu i verdhë” – njolla të vogla të verdhë të gjetura në gjethet e xhunglës në Laos dhe Kamboxhia – mendohej se ishin mbetje e armëve kimike. Refugjatët thanë se shiu i verdhë shkaktoi sëmundje dhe vdekje. Këto pretendime i shtynë Shtetet e Bashkuara të Amerikës që të akuzojnë Bashkimin Sovjetik dhe aleatët e tij për luftë kimike. Ekspertët e bletëve më vonë zbuluan se pikat e verdha ishin jashtëqitje nga tufa masive e bletëve të egra.
4. Bletët kanë uri
Bimët prodhojnë lule verbuese të ngarkuara me nektar për të tërhequr pjalmuesit, por çfarë duhet të bëjë një bletë e uritur kur ato lule nuk kanë çelur ende? Kur poleni ishte i pakët, bletët dëmtuan gjethet e bimës së domates dhe mustardës në një mënyrë unike që rezultoi në lulëzimin e bimës deri në 30 ditë më herët se bimët e pa grimcuara, zbuluan shkencëtarët në Zvicër dhe Francë.
5. Njerëzit i kanë shfrytëzuar bletët për mijëra vjet
Një pikturë e shpellës në Spanjë që mendohet se daton nga një periudhë 8000-vjeçare, përshkruan një njeri duke mbledhur mjaltë nga një shkallë. Gjurmët e dyllit të bletës në qeramikë sugjerojnë gjithashtu se fermerët e hershëm mbanin bletë 9000 vjet më parë. Mjalti është gjetur edhe në varret e lashta egjiptiane. Mjalti mund të jetë përdorur si trajtim i rrallë në një dietë parahistorike që kishte pak ushqime të ëmbla dhe mund të kishte pasur përdorime medicinale. Dylli i bletës mund të ishte përdorur për t’i bërë enët të papërshkueshme nga uji ose si ngjitës.
6.Disa bletë hanë mish
Shumica dërrmuese e bletëve ushqehen me polen dhe nektar, por disa specie kanë evoluar për të ngrënë mish, duke zëvendësuar kufomat e kafshëve të ngordhura me livadhet e luleve. Bletët e shkabave në Kosta Rika kanë zorrë të pasura me baktere që duan acide të ngjashme me ato që gjenden te hienat dhe kafshët e tjera që ushqehen me kërma. Këtë e zbuluan vitin e kaluar shkencëtarët në Universitetin e Kalifornisë-Riverside, Universitetin e Kolumbisë dhe Universitetin Cornell./UBTNews/