Shkrimtari është profesor i asociuar në Departamentin e Marrëdhënieve Ndërkombëtare të Universitetit Bilkent dhe mban kreun Jean Monnet në Politikën e BE-së.
Në fillim të majit 2022, presidenti francez Emmanuel Macron sugjeroi krijimin e një “Komuniteti Politik Evropian” (EPC) për të përfshirë shtetet anëtare të BE-së dhe vendet kandidate, si Ukraina, Gjeorgjia dhe Moldavia. Të tre shtetet janë bërë vende kandidate pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.
Propozimi përfshinte gjithashtu Mbretërinë e Bashkuar, duke sugjeruar që tërheqja e BE-së nuk është pengesë për bashkëpunimin e ngushtë në kontekstin e EPC-së të propozuar. Nga energjia te mjedisi dhe nga siguria tek politika e transportit, EPC mund të jetë, sipas Macron, një përgjigje praktike ndaj sfidave të shumta me të cilat përballet Evropa. Gjermania e ka mirëpritur me kujdes propozimin dhe është e sigurt që EPC-ja do të diskutohet më tej mes dy qeverive dhe më gjerë. A është, megjithatë, realist një komunitet i tillë? Për më tepër, cilat do të ishin pasojat e formimit të tij?
Pse e bëri Franca propozimin?
Pushtimi i Ukrainës nga Rusia ka ndryshuar axhendën e sigurisë së BE-së dhe e ka detyruar atë në ballë të debatit për çështjet e fjetura. Orientimi perëndimor i Ukrainës nuk është më një çështje e diplomacisë së prapambetur, por dëshira e deklaruar e një qeverie që gëzon mbështetje të paprecedentë nga popullsia e saj e rrethuar. Institucionet e BE-së nuk mund ta mohonin kërkesën për anëtarësim të Kievit në këtë moment dhe Parisi është i vetëdijshëm për këtë.
Nga ana tjetër, Franca dhe disa shtete të tjera anëtare të BE-së si Holanda, kanë qenë dhe mbeten ngurruese për të lejuar zgjerimin të vazhdojë. Ata argumentojnë se Unioni prej 27 anëtarësh është tashmë jofunksional dhe zgjerimi i mëtejshëm vetëm sa do të ngadalësojë institucionet, si dhe do të reduktojë vlerën e shtuar të Unionit në sytë e qytetarëve. Për këtë arsye, Franca ka propozuar një metodologji të re zgjerimi dhe, së bashku me Holandën, ka bllokuar në të kaluarën bisedimet e anëtarësimit të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Për më tepër, Macron do të përballet së shpejti me një zgjedhje parlamentare: rezultatet e zgjedhjeve presidenciale dhe shfaqja e fortë e Marine Le Pen tregojnë se euroskepticizmi mbetet i popullarizuar në Francë. Sugjerimi i Macron nënkupton se BE-ja ka nevojë për më shumë reforma të brendshme përpara zgjerimit të mëtejshëm, një argument i kahershëm i shprehur nga Parisi në të kaluarën.
A do të vijë EPC për të parë dritën e ditës?
Kjo është mjaft e dyshimtë, pasi dy propozime të ngjashme kanë dështuar më parë. Një Komunitet Politik Evropian u sugjerua fillimisht në mes të Luftës së Ftohtë, duke synuar krijimin e një Evrope të bashkuar nga gjashtë anëtarët fillestarë të Bashkimit dhe të frymëzuar nga kryeministri federalist i Italisë, Alcide De Gasperi. Ajo dështoi sapo Asambleja Franceze mposhti propozimin për të formuar një Komunitet Evropian të Mbrojtjes në vitin 1954 dhe nuk u diskutua më kurrë.
Në vitin 1989, presidenti francez, François Mitterrand, u përpoq të krijonte një vrull rreth idesë së një Konfederate Evropiane. Asnjë përparim nuk u bë kurrë, pasi Gjermania u fokusua në ribashkimin dhe integrimin evropian, dhe shtetet e Evropës Lindore , ashtu si Ukraina, Gjeorgjia dhe Moldavia sot, u përqendruan në çmimin e madh të anëtarësimit në BE.
Edhe pse është e vërtetë se lufta e Rusisë në Ukrainë ka avulluar ndjenjën e sigurisë që Evropa kishte përjetuar pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, një Komunitet Politik Evropian aktualisht shoqërohet kryesisht me pyetje dhe jo përgjigje. A do të jetë një zëvendësim për anëtarësimin në BE, apo mund të cilësohet edhe si hapi i parë drejt tij? A ka për qëllim të përfshijë vendet kandidate si Shqipëria apo Maqedonia e Veriut, apo është projektuar për aplikantët më të fundit, siguria e të cilëve është dukshëm e kërcënuar nga Moska? A do të kërkojë formimin e institucioneve të tjera, apo do të kufizohet në takime të nivelit të samitit mes liderëve për të koordinuar politikat?
EPC nuk duhet të jetë alternativë për BE-në
Përgjigjet për pyetjet e mësipërme do të përcaktojnë si realizueshmërinë ashtu edhe shtrirjen e Komunitetit të propozuar. BE-ja nuk mund të largohet nga problemi i unanimitet në politikën e jashtme dhe të sigurisë, që minon zërin e saj në botë dhe aftësinë për të vepruar me shpejtësi sa herë që shfaqen kriza, nëse nuk ndryshon Traktatin e saj. Nëse Komuniteti i propozuar konceptohet si një përgjigje fleksibël evropiane që përfshin, por shkon përtej shteteve anëtare, mund të jetë një hap i rëndësishëm politikisht, duke maksimizuar peshën kolektive të Evropës dhe duke bashkuar njësoj anëtarët dhe joanëtarët e BE-së.
Sidoqoftë, reagimet e hershme sugjerojnë se ky është një vlerësim mjaft optimist. Ukraina tashmë ka sinjalizuar pakënaqësinë e saj me propozimin, duke e parë atë si një përpjekje për të vonuar anëtarësimin e saj në BE. Pasi të prezantohet struktura e tij konkrete, një komunitet i tillë mund të jetë i dobishëm vetëm për aq sa ai vepron si një forum i nivelit të lartë të koordinimit të politikave për anëtarët dhe institucionet e BE-së me shtetet e tjera evropiane të interesuara për veprime të përbashkëta dhe zgjidhje praktike ndaj sfidave mbikombëtare. Ai nuk mund dhe nuk duhet të dizajnohet si një alternativë ndaj anëtarësimit në BE, pasi kjo do të minonte Bashkimin në sytë e atyre që aspirojnë t’i bashkohen dhe do t’i jepte një goditje të rëndë kredencialeve të fuqisë së butë që Brukseli është përpjekur prej kohësh të kultivojë dhe inkurajojë.